63
پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد اول

براى عوام است. اشارت، براى خواص است. لطایف، براى اولیاست و حقایق، براى انبیاست.

گفتنى است ویژگى‏هاى اولیاى الهى در حدیثى از امام على علیه السلام آمده است. این ویژگى‏ها به روشنى بر اهل بیت پیامبر صلی الله علیه و آله صدق مى‏کنند. متن روایت، چنین است:

۰.إنَّ أولِیاءَ اللّهِ هُمُ الَّذینَ نَظَروا إلىٰ باطِنِ الدُّنیا إذا نَظَرَ النّاسُ إلىٰ ظاهِرِها، وَ اشتَغَلوا بِآجِلِها إذَا اشتَغَلَ النّاسُ بِعاجِلِها، فَأَماتوا مِنها ما خَشوا أن یُمیتَهُم، وَ تَرَكوا مِنها ما عَلِموا أنَّهُ سَیَترُكُهُم، وَ رَأَوُا استِكثارَ غَیرِهِم مِنهَا استِقلالاً، وَ دَرَكَهُم لَها فَوتاً. أعداءُ ما سالَمَ النّاسُ، وَ سَلمُ ما عادَى النّاسُ. بِهِم عُلِمَ الكِتابُ وَ بِهِ عَلِموا، وَ بِهِم قامَ الكِتابُ وَ بِهِ قاموا، لا یَرَونَ مَرجُوّاً فَوقَ ما یَرجونَ، وَ لا مَخوفاً فَوقَ ما یَخافونَ.۱

۰.اولیاى خدا، آنان ‏اند که به باطن دنیا نگریستند، آن گاه که مردم، ظاهر آن را دیدند و به آینده دنیا پرداختند، آن گاه که مردم، به امروز آن، سرگرم شدند. پس، از دنیا میراندند آنچه را که ترسیدند آنان را بمیرانَد و از دنیا رها کردند آنچه را که دانستند به زودى ترکشان خواهد کرد و آنچه را که دیگران [از دنیا] بسیار شمردند، اندک دیدند و رسیدن به آن را از کف دادن [آخرت] دانستند. با آنچه مردم آشتى کردند، دشمنى ورزیدند و با آنچه مردم [دنیاپرست]، دشمن شدند، آشتى کردند. قرآن، به وسیله آنان، دانسته مى‏شود و آنان ‏اند که به کتاب خدا، آگاه ‏اند. قرآن، به وسیله آنان بر پاست و آنان به واسطه کتاب خدا استوارند. به بالاتر از آنچه امیدوارند، چشم نمى‏دوزند و از بالاتر از آنچه مى‏ترسند، ترس ندارند.

عبارت «قرآن، به وسیله آنان بر پاست و آنان به واسطه کتاب خدا استوارند»، به نقش اساسى روایات در عرصه معرفت دینى اشاره دارد. مجموع دو حدیث، بیان مى‏دارد که در مرحله فهم لطایف، قرآن و حدیث، به هم پیوند مى‏خورند و ثمر مى‏دهند، نه این که قرآن بدون حدیث، مبهم است و نمى‏توان از آن بهره برد،

1.. نهج البلاغة: خطبۀ ۴۳۲.


پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد اول
62

هیچ کس جز اوصیا، نمى‏تواند ادّعا کند که همه قرآن، [یعنى] ظاهر و باطنش را مى‏داند.

دیدگاه برگزيده

با توجّه به نقد نظریّات پیشین، روشن مى‏شود که هر دو تفصیل در نیاز تفسیر قرآن به روایت، درست است. در بخش ناگفته‏هاى قرآن، مانند جزئیّات احکام و قصص و نیز نادیده‏هاى انسان، مانند برزخ و معاد و ملکوت، نیاز به سخنان کسانى داریم که با مبدأ فرو فرستاننده قرآن، ارتباط دارند و نسبت به بخشى از جهان غیب باخبرند. این نیاز در بخشى از لایه‏هاى معنایى و حقایق قرآن نیز رُخ مى‏نماید. خوش‏بختانه اهل بیت علیهم السلام در این عرصه خود را به ما شناسانده و نیاز مسلمانان به ایشان را در عرصه فهم قرآن، گوشزد کرده‏اند. این بزرگواران به گونه‏هاى مختلف، بخشى از آگاهى‏هاى عمیق الهى و دانش‏هاى قرآنى خود را در پیش ‏دیدِ مفسّران و دانشیانِ روزگار خویش نهاده و برخى از نافهمى‏ها و اشتباهات مفسّرانِ جدا گشته از ایشان را نشان داده‌اند؛۱ مفسّرانى که مى‏پنداشتند بدون مراجعه به اهل بیت علیهم السلام از عهده فهم همه آیات قرآن بر مى‏آیند.

ما در این جا به روایتى ناظر به لایه لایه بودن فهم قرآن، اشاره مى‏کنیم و علاقه‏مندان را به مقدّمه تفصیلى دانش‏نامه قرآن و حدیث ارجاع مى‏دهیم. امام زین العابدین علیه السلام در باره مراتب قرآن‏شناسى مى‏فرماید:

۰.كِتابُ اللّهِ عَلىٰ أربَعَةِ أشیاءَ: عَلَى العِبارَةِ، وَ الإِشارَةِ، وَ اللَّطائِفِ، وَ الحَقائِقِ؛ فَالعِبارَةُ لِلعَوامِّ، وَ الإِشارَةُ لِلخَواصِّ، وَ اللَّطائِفُ لِلأَولِیاءِ، وَ الحَقائِقُ لِلأَنبِیاءِ.۲

۰.کتاب خدا بر چهار چیز است: عبارت، اشارت، لطایف و حقایق. عبارت،

1.. مانند: ردّ امام باقر علیه السلام بر قتاده، مفسّر بصرى در قرن دوم (ر. ک: الکافى: ج۸ ص۳۱۱ ح۴۸۵) و ردّ امام صادق علیه السلام بر ابو حنیفه (ر. ک: علل الشرائع: ج۱ ص۸۹ ح۵).

2.. عوالى اللآلى: ج۴ ص۱۰۴.

  • نام منبع :
    پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد اول
    سایر پدیدآورندگان :
    عبدالهادي مسعودي
    تعداد جلد :
    3
    ناشر :
    انتشارات بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی
    محل نشر :
    مشهد
    تاریخ انتشار :
    1398/01/01
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 1401
صفحه از 272
پرینت  ارسال به