33
پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد اول

در سیره علمى و عملى ایشان، ارائه شده است.۱ اهل بیت پیامبر صلی الله علیه و آله نیز این شیوه را به شاگردان خود آموخته‌ و پیروان خود را به آن، ترغیب کرده‌اند.۲ در آراى تفسیرى نقل شده از صحابیان و تابعیان نیز کاربرد این شیوه، یافت مى‏شود.۳

پس از تابعیان نیز این شیوه میان مفسّران، مطرح بوده است، هر چند در تعمیق و گسترش آن، توفیق چندانى به دست نیامده است. این روش در دوره معاصر و میان امامیّه، بویژه در آثار علّامه طباطبایى و شاگردان ایشان، رونق یافت.۴

۲. تفسير اثرى

تفسیر اثرى، کهن‏ترین روش تفسیر قرآن به شمار مى‏رود. مقصود از این روش، آن است که مفسّر قرآن، از سنّت پیامبر صلی الله علیه و آله و اهل بیت علیهم السلام و نیز سخنان صحابیان (نزد اهل سنّت) براى روشن شدن مفاد آیات و مقاصد آن استفاده کند.

مى‏توان گفت: در دوره‏هاى نخستین، روش رایج در تفسیر، تکیه بر نقل بوده است و در دوره‌هاى بعد و با پیدایش گرایش‏هاى فکرى و علمى در میان مسلمانان، روش تفسیر اثرى، یکى از روش‏ها در کنار روش‏هاى دیگر قرار گرفته که البتّه فراز و فرودهایى نیز داشته است.۵

1.. ر. ک: مسند ابن حنبل: ج۱ ص۳۷۸ و مجمع البیان: ج۴ ص۵۰۶.

2.. ر. ک: الصافى: ج۵ ص۱۴ و نور الثقلین: ج۱ ص۱۴۸.

3.. ر. ک: روش‏شناسى تفسیر قرآن: ص۲۶۳ - ۲۶۶ و التفسیر و المفسّرون: ج۱ ص۴۰ - ۴۱ و المنهج الأثرى: ص۶۷ - ۶۸ و تفسیر التابعین: ج۲ ص۶۱۱ - ۶۲۷.

4.. برخى از تفاسیرى که از این روش بهره جسته‏اند، عبارت ‏اند از: آلاء الرحمان محمّدجواد بلاغى (م ۱۲۸۲ - ۱۳۵۲ ق)، أضواء البیان محمّدامین بن محمّد مختار (۱۳۰۵ - ۱۳۹۲ ق)، المیزان علّامه طباطبایى (۱۳۲۱ - ۱۴۰۲ ق)، التفسیر القرآنى للقرآن عبد الکریم خطیب (۱۹۱۰ – ۱۹۸۵م)، الفرقان فى تفسیر القرآن بالقرآن و السنّة‌ی محمّد صادقى تهرانى (۱۳۴۶ - ۱۴۳۳ق). براى آگاهى بیشتر از تفسیر قرآن به قرآن، ر. ک: مبانى و روش‏هاى تفسیر قرآن و تسنیم: ج۱ و منطق تفسیر قرآن: ج۲ ص۴۹ - ۸۹.

5.. نمونه‏هایى از کتاب‌های تفسیر اثرى شیعه و اهل سنّت، عبارت‌ ‏اند از: تفسیر القمی على بن ابراهیم( ( قمى (ق ۴ ق)، تفسیر العیّاشى محمّد بن مسعود سلمى سمرقندى (ق ۴ ق)، جامع البیان فی تفسیر القرآن ابن جریر طبرى (م ۳۱۰ ق)، تفسیر القرآن العظیم ابن ابى حاتم رازى (م ۳۲۷ ق)، الکشف و البیان ثعلبى نیشابورى (م ۴۲۷ ق)، تفسیر البغوى حسین بن مسعود بغوى (م ۵۱۰ ق)، الدرّ المنثور فی التفسیر بالمأثور عبد الرحمان بن ابی بکر سیوطی (م ۹۱۱ ق)، تفسیر الأئمّة لهدایة الاُمّة‌ی محمّدرضا نصیرى طوسى (ق ۱۱ ق)، تفسیر شریف لاهیجى محمّد بن على اشکوری لاهیجى (ق ۱۱ ق)، تفسیر الصافی فیض کاشانى (۱۰۰۷ - ۱۰۹۱ ق)، البرهان فى تفسیر القرآن سیّد هاشم حسینى بحرانى (م ۱۱۰۷ ق)، نور الثقلین عبد على بن جمعۀ عروسى حویزى (م ۱۱۱۲ ق). براى آگاهى بیشتر در بارۀ تفسیر اثرى، ر. ک: المنهج الأثرى فى تفسیر القرآن الکریم هدى جاسم محمّد ابو طبره و مبانى و روش‏هاى تفسیر قرآن: ص۲۲۰ - ۲۴۵ و منطق تفسیر قرآن: ج۲ ص۸۹ – ۱۳۹ و التفسیر و المفسّرون فى ثوبه القشیب: ج۲، ص۲۱ - ۳۴۶.


پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد اول
32

بر این اساس، روش تفسیرى هر مفسّر، هماهنگ با منبعی است که وى آن را براى شناخت و فهم مقاصد اصلى قرآن، معتبر مى‏داند. از این رو، روش تفسیرى، به منبع تفسیرى گِره مى‏خورد و گوناگونی آن، چه بسا موجب اختلاف در فهم مراد خداوند متعال مى‏گردد.

منابع شناختى‌ای که مفسّر مى‏تواند بر پایه آنها روش تفسیرى ویژه‏اى را انتخاب کند، عبارت اند از: وحى، عقل، علوم تجربى و شهود قلبى.

بنا بر این، در نگاه نخست، روش‏هاى تفسیر قرآن به چهار قِسم، تقسیم‏بندى مى‏شوند؛ ولى از آن رو که تفسیر مبتنى بر وحى، دو شاخه دارد: یکى تفسیر قرآن به قرآن و دیگرى، تفسیر قرآن به سنّت، و نیز به دلیل آن که ممکن است مفسّر بر این باور باشد که همه منابع معرفتى در تفسیر قرآن نقش دارند، روش‏هاى تفسیرى را مى‏توان به شش قِسم، تقسیم کرد: تفسیر قرآن به قرآن، تفسیر قرآن به سنّت، تفسیر عقلى، تفسیر علمى، تفسیر شهودى و تفسیر جامع.

گفتنى است که انتخاب هر یک از روش‏هاى یاد شده، به معناى تفسیر همه قرآن بر پایه آن روش نیست؛ بلکه به معناى آن است که منبع شناختیِ بهره‏بردارى شده در آن روش، کاربرد بیشترى در تفسیر این کتاب آسمانى دارد و جلوه ویژه‏اى از مفاهیم قرآنى را در معرض دیدِ مخاطب، قرار مى‏دهد.

اینک، توضیحى در باره روش‏هاى تفسیر قرآن:

۱. تفسير قرآن به قرآن

تفسیر قرآن به قرآن، یکى از شیوه‏هاى تفسیر قرآن کریم و به معناى کشف و تبیین مفاد استعمالى و مراد جدّى هر آیه از قرآن با تدبّر در سایر آیات است.

طرفداران این روش، در باره اعتبار و جایگاه آن، بسى سخن گفته۱ و پیشینه آن را به عصر رسول اکرم صلی الله علیه و آله رسانده‏اند، چنان که نمونه‏هایى از به کارگیرى این شیوه

1.. ر. ک: المیزان: ج۳ ص۸۵ و ۸۷ و تسنیم: ج۱ ص۶۱ و ۷۱.

  • نام منبع :
    پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد اول
    سایر پدیدآورندگان :
    عبدالهادي مسعودي
    تعداد جلد :
    3
    ناشر :
    انتشارات بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی
    محل نشر :
    مشهد
    تاریخ انتشار :
    1398/01/01
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 1395
صفحه از 272
پرینت  ارسال به