121
پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد اول

شده‌اند.۱ بخش مهمّى از خطبه معروف فاطمه زهرا علیها السلام نمونه خوبى براى این دسته از احادیث تفسیرى است.۲

۴. تقييد مطلق و تخصيص عام

شمارى از روایات، مقصود از اطلاق یا عموم آیات را بیان کرده‌اند، مانند روایاتى که شرایط یا موانع اجابت دعا را بیان مى‏کنند. برای نمونه، شخصى از امام على علیه السلام پرسید که خداوند مى‏فرماید: ( اُدْعُونِی أَسْتَجِبْ لَكُمْ؛۳ مرا بخوانید تا پاسختان دهم). پس چرا دعا مى‏کنیم و پاسخى داده نمى‏شویم؟

امام علیه السلام فرمود:

۰.لِأَنَّ قُلوبَکُم خانَت بِثَمانِ خِصالٍ.

۰.زیرا دل‏هایتان به هشت چیز، خیانت کرده است.

امام على علیه السلام این هشت خیانت را چنین بر شمرده است: ادا ننمودن حقّ معرفت خدا، عمل کردن بر خلاف سنّت پیامبر صلی الله علیه و آله و کتاب خدا، گناه کردن با وجود اعلام ترس از آتش و اعمال خلاف مسیر بهشت، ناسپاسى در برابر نعمت الهى، دوستى با شیطان با وجود هشدار الهى، و پاییدنِ عیب مردم به جاى پرداختن به عیب خود.۴

به سخن دیگر، چون به عهد خود وفا ننموده‏ایم، خداوند نیز تعهّدى در عمل کردن به وعده خود ندارد.

نمونه دیگر، در تبیین مفهوم عدالت در همسردارى است. امام صادق علیه السلام مراد از رعایت عدالت لازم میان همسران را عدالت در تأمین نیازهایشان و مراد از عدالت ناممکن را عدالت در دوست داشتن آنان دانسته است:

1.. ر. ک: میزان الحکمة: ج۴ ص۳۹۴.

2.. کتاب من لا یحضره الفقیه: ج۳ ص۵۶۷ ح۴۹۴۰.

3.. غافر: آیۀ ۶۰.

4.. ر. ک: أعلام الدین: ص۲۶۹.


پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد اول
120

با جدید شدن گناهان، نعمت‏هاى تازه‏اى به آنان مى‏دهد.

از امام على علیه السلام نقل شده که در تفسیر «طهارت» در آیه تطهیر۱ فرمود:

۰.فَقَد طَهَّرَنَا اللهُ مِنَ الفَواحشِ ما ظَهَرَ مِنها وَ ما بَطَنَ، فَنَحنُ عَلىٰ مِنهاجِ الحَقِّ.۲

۰.خداوند، ما را از زشتى‏هاى پنهان و پیدا، پاک کرده است. پس ما راه حق را مى‏پوییم.

همچنین در تبیین «محو و اثبات» در آیه ( يَمْحُوا اللّٰهُ مٰا يَشٰاءُ وَ يُثْبِتُ)۳ از پیامبر صلی الله علیه و آله چنین نقل شده است:

۰.لَاُبَشِّرَنَّکَ بِها یا عَلِیُّ، فَبَشِّر بِها اُمَّتی مِن بَعدی؛ الصَّدَقَةُ عَلىٰ وَجهِها، وَ اصطِناعُ المَعروفِ، وَ بِرُّ الوالِدَینِ، وَ صِلَةُ الرَّحِمِ تُحَوِّلُ الشَّقاءَ سَعادَةً، وَ تَزیدُ فِی العُمُرِ، وَ تَقی مَصارِعَ السَّوءِ.۴

۰.اى على! همانا تو را به این [آیه] بشارت مى‏دهم که تو، امّت مرا پس از من، بشارت دهى و آن، خالصانه صدقه دادن، کار نیک کردن، نیکى به پدر و مادر، و صله رَحِم است که بدبختى را به سعادتمندى تبدیل مى‏کند، عمر را افزایش مى‏دهد و از مرگ‏هاى بد، جلوگیرى مى‏نماید.

۳. تبيين حكمت

شمارى از روایات تفسیرى، به حکمت و فلسفه احکام و برخى آموزه‏هاى قرآن، اشاره دارند، مانند بیان علّت مجاز بودن ازدواج مرد با چهار زن و حُرمت ازدواج زن با بیش از یک مرد،۵ علّت دو برابر بودن سهم مرد از ارث نسبت به زن۶ و همچنین همه روایاتى که در باره علل و حکمت‏هاى تشریع احکام الهى گزارش

1.. احزاب: آیۀ ۳۳.

2.. تأویل الآیات الظاهرة: ج۲ ص۴۵۸ ح۲۲.

3.. رعد: آیۀ ۳۹.

4.. حلیة الأولیاء: ج۶ ص۱۴۵.

5.. ر. ک: علل الشرائع: ج۲ ص۵۰۴ ح۱.

6.. ر. ک: الکافى: ج۷ ص۸۶ ح۱.

  • نام منبع :
    پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد اول
    سایر پدیدآورندگان :
    عبدالهادي مسعودي
    تعداد جلد :
    3
    ناشر :
    انتشارات بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی
    محل نشر :
    مشهد
    تاریخ انتشار :
    1398/01/01
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 1372
صفحه از 272
پرینت  ارسال به