101
پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد اول

«خانواده حدیث» است.۱ هر یک از روایات آسیب‏زده، در درون یک خانواده حدیثى جاى مى‏گیرند و کنار هم نشاندن این احادیث هم‏معنا، زمینه سنجش دقیق و مو به موى آنها را فراهم مى‏آورد. احادیث ضعیف السند، اگر چه خود ضعیف اند، امّا مى‏توانند آسیب‏هاى متنى مانند تصحیف‏ها و تحریف‏ها و نیز پاره‏اى از آسیب‏هاى سندى مانند ارسال و انقطاع را در برخى از این احادیث نشان دهند و ما را در حلّ آنها یارى دهند.۲

کارکرد احادیث تفسیری اهل سنّت

باورمندان به وثوق سندى که براى پذیرش خبر، تنها به سند و درستى حلقه‏هاى آن مى‏نگرند، باید در احوال یک یکِ راویان واقع در سند و چگونگى ارتباط آنان به یکدیگر، کاوش کنند. اینان، تنها در دو گام نخستین با ما مشترک هستند و تنها در مواردى مى‏توانند از تخریج بهره ببرند که در فرجام کار، به سندى مقبول و معتبر براى حدیث مورد کاوش خود، دست یابند. این، در حالی است که بر مبناى وثوق صدورى اگر سند روایت، ضعیف تشخیص داده شد و پس از تخریج نیز همچنان ضعیف باقى ماند، امّا ساختگى بودن آن نیز ثابت نشد، به روایات ضعیف محتمل الصدور ملحق مى‏شود و مى‏تواند فوائد و کارکردهاى پیش‌گفته را داشته باشد.

این نکته، آن دسته از احادیث اهل سنّت را که از معصوم نقل شده‏اند نیز شامل مى‏شود. این روایات نیز هرچند ضعف سندى داشته باشند، امّا در هر حال، گفتار یا رفتارى را از افرادى چونان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و امام على علیه السلام نقل مى‏کنند و از این رو، جاى بررسى و تأمّل و در صورت امکان، تقویت و یافتن

1.. برای آگاهی از چگونگی تشکیل خانوادۀ حدیث، ر. ک: روش فهم حدیث: ص۱۷۳.

2.. در کتاب آسیب‏شناسى حدیث، به گونۀ مبسوط به این مسئله پرداخته شده است.


پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد اول
100

پژوهشگر را در باره مفهوم آیه، فراهم مى‏آورد. پژوهشگر حسّاس، آیه را با نگاهى دقیق‏تر مطالعه می‌کند و لایه‏هاى ژرف‏ترى را از آیه بیرون مى‏کشد؛ لایه‏هاى معنایى نهفته‏اى که اگر حسّاسیت لازم را نداشت، دستیابى‏اش به آنها دشوار مى‏نمود. این نکته، همانند جرقّه آغازین بسیارى از کشفیّات علمى است که در آغاز، تنها یک خراش ذهنى ‏اند؛ امّا با پیگیرى و پژوهش، نظریّه‏هایى سودمند و کارآمد مى‏شوند.

۳. کمک به حلّ اختلاف احادیث و آرای متعارض

گاه احادیث تفسیرى، دچار اختلاف و تعارض مى‏شوند و حلّ و جمع آنها به صورت تخصیص و تقیید و دیگر راه‏هاى ساده عرفى، میسّر نیست. در این اختلاف‏ها، نیاز به یافتن شاهد و قرینه داریم. روایات ضعیف، در برخى از این موارد، معنایى را ارائه مى‏دهند که مى‏توانند شاهدى بر ترجیح و انتخاب یک سوى تعارض و یا یافتن جمع دلالى میان احادیث اختلافى به شمار آیند. نمونه‏هاى این فایده، در بحث «حلّ تعارض» آمده‌اند.

در عرصه تفسیر اهل سنّت نیز در مواردى که جمع میان آراى تفسیرى مختلف مفسّران میسّر نبوده، ابن جریر طبرى، در مقام ترجیح، روایات ضعیف السند را شاهد مى‏گیرد و مى‏گوید:

۰.روایتى از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در دست است که آنچه را گفتیم، تأیید مى‏کند، هر چند سندش اشکال دارد.۱

۴. کمک به شناخت و حلّ آسیب احادیث

احادیث در مراحل مختلف صدور، نقل و فهم، به آسیب‏هایى گرفتار آمده‏اند که راه حلّ خاصّ خود را مى‏طلبند. راه حلّ بسیارى از این آسیب‏ها، تشکیل

1.. ر. ک: تفسیر الطبرى: ج۶ ص۲۹۴. نیز، ر. ک: همان: ج۱ ص۵۴ و ج۱۷ ص۱۴۶ و ج۴ ص۴۲۵ و ج۱۳ ص۲۳۳.

  • نام منبع :
    پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد اول
    سایر پدیدآورندگان :
    عبدالهادي مسعودي
    تعداد جلد :
    3
    ناشر :
    انتشارات بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی
    محل نشر :
    مشهد
    تاریخ انتشار :
    1398/01/01
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 1400
صفحه از 272
پرینت  ارسال به