در چهاردهمین پیش‌نشست علمی همایش بین‌المللی «خانواده مقاوم، چالش‌های اخلاقی در جهان متحول» که با حضور جمعی از پژوهشگران، اساتید و کارشناسان در پژوهشگاه قرآن و حدیث برگزار شد، «الگوی مقاوم‌سازی مرزهای پنهان خانواده» مورد بحث و بررسی قرار گرفت.
به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه قرآن و حدیث، چهاردهمین پیش‌نشست علمی همایش بین‌المللی «خانواده مقاوم، چالش‌های اخلاقی در جهان متحول» با محوریت «الگوی مقاوم‌سازی مرزهای پنهان خانواده» با حضور جمعی از پژوهشگران، اساتید، کارشناسان، دانشجویان و طلاب روز سه‌شنبه ۱۴ آذر ماه سال جاری در پژوهشگاه قرآن و حدیث در قم به صورت حضوری و برخط برگزار شد.
حجت‌الاسلام عباس پسندیده، رئیس پژوهشکده اخلاق و روانشناسی اسلامی پژوهشگاه قرآن و حدیث در ابتدای این نشست عنوان کرد: مسئله مقاوم‌سازی خانواده در جهان متحول، چالش مهمی است که به درستی توسط پژوهشکده زن و خانواده تشخیص داده شده است. در جهان امروز خانواده به شدت به چالش کشیده شده است، آسیب‌هایی به آن رسیده است و آسیب‌های بیشتری هم ممکن است به آن وارد شود چرا که عوامل تهدید‌آمیز متعددی وجود دارد که خانواده را مورد تهدید قرار می‌دهد. از دیگر نقاط قوت همایش بین‌المللی «خانواده مقاوم» همکاری مجموعه‌های مختلف آموزشی، پژوهشی، اجرایی و فرهنگی کشور در این راستا است که سبب شده دیدگاه‌ها و ایده‌های مختلفی در این زمینه مطرح شود تا در پایان این همایش مورد استفاده قرار گیرد و منعکس شود.
وی در ادامه با اشاره به موضوع محوری جلسه اذعان کرد: یکی از نکات مهم در عرصه خانواده مسئله مرزداری خانواده است. اگر یک پدیده اجتماعی، مرزی با پدیده‌های دیگر نداشته باشد در این صورت هویت خودش را از دست می‌دهد. هویت هر پدیده و مجموعه‌ای بر این استوار است که مرزهایش با دیگر پدیده‌ها مشخص باشد؛ بر این اساس مرزداری خانواده از مسائل بسیار مهم است. یکی از آسیب‌هایی که خانواده را تهدید می‌کند این است که خانواده مرزی با بیرون از خود نداشته باشد و انگار هضم در بقیه بخش‌های جامعه می‌شود؛ اینجا خانواده دیگر نمی‌تواند از هویت خود دفاع کند.
«مرز ارتباطی» و «مرز جنسی»، دو مرز مهم و مشهود خانواده هستند / فضای مجازی، مرز پنهان خانواده
وی مرزهای خانواده را متعدد بر شمرد و اضافه کرد: «مرز ارتباطی» یکی از مرزهای خانواده است و در کتاب «خانواده درمانگری معنوی خداسو» در این خصوص بحث مفصلی مطرح شده و مدل «انعطاف نفوذناپذیری» در این زمینه ارائه شده است. «مرز جنسی» از دیگر مرزهای خانواده است به این معنا که خانواده برای خود حد جنسی مشخصی دارد و باید رعایت شود، در این زمینه نیز الگوی «حصن و تبرج جنسی» ارائه شده است. اعتقاد بر این است که خانواده در دوره جدید، مجموعه مرزهای پنهانی دارد که ممکن است توسط عناصر پنهان مورد تعرض قرار گیرد و خانواده به چالش کشیده شود. در زمینه مرزهای ارتباطی وقتی عده‌ای بخواهند در امور خانواده دخالت داشته باشند باید این بخش را مهار و مدیریت کرد. در زمینه مرزهای جنسی نیز خانواده باید چارچوب تعریف شده‌ای داشته باشد و مرزها را رعایت و مدیریت کند. امروزه در پی توسعه ارتباطات و استفاده وسیع از شبکه‌های اجتماعی، با ورودی‌های پنهان به سیستم خانواده مواجه هستید. اینترنت، فضای مجازی و ماهواره از ورودی‌های پنهان خانواده هستند که قابل رویت نیستند، نه در شکل روابط با افراد و نه در شکل امور جنسی با افراد هستند بلکه متفاوت هستند و باید متناسب با آن درباره‌اش صحبت شود. وقتی پیرامون مقاوم‌سازی خانواده در مرزهای پنهان صحبت می‌شود هدف این بخشهایی است که مورد اشاره قرار گرفت.
«اعجاب» دیوار مقاومت افراد را فرو می‌ریزد
رئیس پژوهشکده اخلاق و روانشناسی اسلامی پژوهشگاه قرآن و حدیث اذعان کرد: امروز بر اساس مفاهیمی که در ادبیات دینی وجود دارد و می‌تواند موارد آسیب‌زا به نقاط مختلف مرزهای پنهان خانواده را نشان دهد و چگونگی محافظت از آن مورد اشاره قرار می‌گیرد. یکی از مفاهیم مهمی که در ادبیات دینی در این زمینه وجود دارد مفهوم «اعجاب» به معنای شگفت‌زدگی است که در قرآن نیز به آن توجه شده است و قابلیت تحقیق در زمینه روانشناسی دارد یعنی آیات اعجاب قرآن با رویکرد روانشناسی می‌تواند مورد تحلیل قرار گیرد. اعجاب به عنوان امری فوق‌العاده و نادر که انسان با آن مواجه می‌شود معنی شده است. وضعیت فوق‌العاده در این تعریف به وضعیت بد و خطرآمیر اشاره ندارد بلکه یک سخن، دیدگاه یا سبک می‌تواند فوق‌العاده باشد که برای مخاطب متعارف نیست بلکه فوق‌العاده جلوه دارد؛ این نخستین مؤلفه بود. مؤلفه دوم پنهانی سبب است یعنی وقتی سبب آن مشخص نباشد و ابهام در آن وجود داشته باشد اعجاب برانگیز می‌شود. گاهی اوقات علت شگفت‌زدگی انسان، بی‌اطلاعی نسبت به سبب رخ دادن یک واقعه است چون نمی‌داند چرا این اتفاق رخ داد. پیرامون موضوع اعجاب نیز گفته شده است که نیک بودن فوق‌العاده یک پدیده که انسان‌ها را شگفت‌زده سازد یا منفی بودن فوق‌العاده یک پدیده یک انسان‌ها را شگفت زده کند؛ یعنی بزرگ‌پنداری، نیک‌پنداری و بد پنداری می‌تواند موضوع اعجاب باشد. اگر چیزی بزرگ یا فوق‌العاده پنداشته شود یا ابهام در خصوص آن وجود داشته باشد اعجاب انسان برانگیخته می‌شود. با این تعاریفی که بیان شد به قرآن رجوع کنید، خداوند در قرآن کریم فرموده است:«وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يُعْجِبُکَ قَوْلُهُ فِي الْحَياةِ الدُّنْيا... : و عده‌ای از مردم کسانی هستند که سخنان آنان درباره زندگی دنیا تو را به شگفت می آورد» گاهی اوقات حرف‌هایی بیان می‌شود که اعجاب برانگیز است یا ایده‌های جدیدی درباره خانواده مطرح می‌شود که قبلاً در سخنان دین و دیگران وجود نداشته است و جدید بودن این مسائل می‌تواند اعجاب‌برانگیز و ابهام‌آمیز باشد و به نظام خانواده آسیب برساند و خانواده را دچار انحراف سازد. ایده‌ها و نظریه‌هایی که از غرب در خصوص خانواده می‌رسد در این دسته می‌گنجد. در برخی آیات قرآن اشاره شده است که امکانات موجب اعجاب می‌شود و این اعجاب سبب می‌شود که مقاومت انسان در برابر پدیده‌ای از بین برود. برخی اوقات منشأ ایده مورد توجه افراد قرار می‌گیرد مثلاً می‌بینند ایده از جایی آمده است که پیشرفت چشمگیر دارد و محیرالعقول توسعه دارد بنابراین شگفت‌زدگی که درونشان ایجاد می‌شود مقاومت آنان را در برابر ایده‌ها دچار خدشه می‌کند. حسن و زیبایی هم می‌تواند موجب اعجاب شود، قرآن کریم درباره ازدواج آورده است « ... وَلَوْ أَعْجَبَكَ حُسْنُهُنَ ... » که این آیه نشان می‌دهد زیبایی هم می‌تواند عامل فروریختن دیوارهای مقاومت شود؛ مثلاً ممکن است بازیگر زیبارویی حرفی را مطرح کند و دیگران بابت اعجابی که نسبت به زیبایی او دارند حرفش را بپذیرند و خانواده آسیب ببیند. در بحث خانواده این مورد هم یکی از نقاط آسیب‌پذیر است.
خدشه به منشأ اعجاب مسئله می‌تواند افراد را در برابر آن آگاه و مقاوم کند
دکتر پسندیده افزود: وقتی با اعجاب مواجه هستید چه منشأ آن امکانات باشد، چه زیبایی، چه سخنان مسحور کننده و ... می‌بینید که در چند جا آسیب دارد وارد می‌شود؛ نخست بزرگ‌پنداری یا خاص پنداری یک پدیده است یعنی وقتی ایده مهمی مطرح می‌شود بزرگی ایده برای فرد اعجاب برانگیز می‌شود؛ راه حل مواجهه با این قضیه این است که بزرگی یا نیک بودن پدیده با تحلیل‌هایی که ارائه می‌شود مورد خدشه واقع شود، برخوردهای خشن در این موارد جواب نمی‌دهد بلکه به کار فرهنگی نیاز است. پنهانی بودن یا ابهام داشتن نیز می‌تواند آسیب‌زا باشد ولی اگر کسی ایده را باز کند و ابهام را برطرف کند و منطق و ماهیت درونی آن را روشن سازد، اعجاب فرد از بین می‌رود و کاخ اعجابی که از این ایده ضد خانواده برای خود ساخته است فرو می‌ریزد که این می‌تواند خانواده را مقاوم کند. بخشی از راه حل این است که مؤلفه‌ها احصا شود و اعجاب‌زدایی از آنها صورت گیرد تا افراد آگاه شوند.
وی تشریح کرد: وجه دیگری که در اعجاب وجود دارد ناشی از فراوانی است یعنی عدد برای افراد شگفت‌انگیز است، در آیه ۱۰۰ سوره مبارکه مائده در قرآن کریم آمده است «قُلْ لَا يَسْتَوِي الْخَبِيثُ وَالطَّيِّبُ وَلَوْ أَعْجَبَكَ كَثْرَةُ الْخَبِيثِ ... : بگو (ای پیغمبر): هرگز مردم پاک و ناپاک یکسان نخواهند بود هر چند (در جهان) بسیاریِ پلیدان تو را به شگفت آرد...» که این آیه نشان می‌دهد کثرت موجب اعجاب و فروریختن دیوار مقاومت افراد می‌شود؛ در اینگونه موارد باید منطق مورد توجه قرار گیرد که آیا منطق پذیرش، عدد است یا مسائل مهم‌تری در اثرگذاری مطرح است. در آیه ۱۰۰ سوره مائده عنوان شده است که لَا يَسْتَوِي الْخَبِيثُ وَالطَّيِّبُ یعنی ملاک سنجش باید بر اساس پاکی و ناپاکی یا ارزشمندی و بی‌ارزشی باشد. در پاسخ به این سؤوال که «جایگاه عدد در بحث خانواده چیست؟» باید گفت که تصور کنید ایده‌ای در حوزه خانواده مطرح شود و گفته شود که جمعیت زیادی از مردم سراسر جهان پیرو این ایده هستند و عدد پیروان این ایده سبب اعجاب افراد و پذیرش این ایده شود؛ یا مثلاً ایده‌ای توسط کسی که در فضای مجازی حدود ۱۰ میلیون دنبال‌کننده دارد مطرح شود و اعجاب افراد را برانگیزد. قرآن کریم به خوبی به این مسئله اشاره کرده است که معیار باید چه باشد. یک بخش مهم در ادبیات دینی که در یکی از جلدهای «دانشنامه قرآن و حدیث» نیز مورد اشاره قرار گرفته است مسئله قلت و کثرت در بحث ایمان است یعنی تعداد افرادی که پیرو یک ایده هستند مهم است یا اینکه آنان مؤمن هستند یا نیستند؛ آیات متعددی در قرآن کریم در این باره وجود دارد مانند آیه ۱۳ سوره مبارکه سبأ که میفرماید « اعْمَلُوا آلَ دَاوُودَ شُكْرًا وَقَلِيلٌ مِنْ عِبَادِيَ الشَّكُورُ: و به آنها گفتيم:) اي آل داود شكر (اينهمه نعمت را) بجا آوريد، اما عده كمي از بندگان من شكرگذارند!». در روایات نیز مفصل به این مسئله پرداخته شده است که نشان می‌دهد اهل‌بیت(ع) به توجه داشته‌اند که عدد یکی از مؤلفه‌های اعجاب برانگیز است و مرتب به مؤمنان تذکر می‌دادند که تعداد شما کم است پس مراقب باشید که فراوانی دیگر گروه‌ها شما را به انحراف نکشاند. در کتاب کافی نقل شده که امیرالمؤمنین علی(ع) فرموده است:« حَقٌّ وَ بَاطِلٌ وَ لِكُلٍّ أَهْلٌ، فَلَئِنْ أَمِرَ الْبَاطِلُ لَقَدِيماً فَعَلَ وَ لَئِنْ قَلَّ الْحَقُّ فَلَرُبَّمَا وَ لَعَلَّ : اين وضع حق و باطل است، كه هر يك را خريدارى است، اگر باطل بسيار باشد، از گذشته چنين بوده و اگر حق اندك باشد، زياد شدنش را اميد هست»؛ پارادایمی که امیرالمؤمنین(ع) پیرامونش صحبت می‌کند حق و باطل است نه کثرت و قلت؛ همچنین هشدار می‌دهد که مراقب باشید اکثریت، شما را نترساند. مهم مبنای فکری است که مسئله را از عدد به حق و باطل می‌برد. عدد یکی از واقعیت‌های مهم است که ممکن است موجب نفوذ مسئله‌ای به فضای خانواده‌ها شود. مسئله مهمی که در روایت امیرالمؤمنین(ع) وجود دارد «فَلَرُبَّمَا وَ لَعَلَّ» است که می‌گوید احتمالا در آینده جمعیت اقلیت است که می‌تواند حاکمیت کند پس اگر ایده‌تان در اقلیت بود دچار مشکل نشوید. ممکن است خانواده‌هایی که بخواهند مسیر دین و ارزش‌ها را پیش بگیرند حرف‌های سنگینی بشنوند مانند اینکه شما پیرو تفکرات قدیمی هستید و در اقلیت قرار دارید. یکی از مسائل مهم این است که باید پذیرفت خانواده با ایده اسلامی حالت هجومی در دنیا ندارد بلکه مورد هجوم است پس اینجا مفهوم خانواده مقاوم و همچنین مقاومت خانواده‌ای که مورد هجوم است معنا پیدا می‌کند.
فراوانی می‌تواند به مرزهای پنهان خانواده آسیب بزند
رئیس پژوهشکده اخلاق و روانشناسی اسلامی پژوهشگاه قرآن و حدیث اذعان کرد: اهل‌بیت عصمت و طهارت(ع) در ادامه بحث قِلّت و کِثرت، مسئله غربت را نیز مطرح کرده‌اند و در این باره بیان شده «فالمؤمن غریب و طوبی للغربا» یعنی مؤمن غریب است و حواستان باشد اگر تعدادتان زیاد نیست این ویژگی اهل ایمان است و نباید باعث شود که ایده خود را کنار بگذارید. برخی پیروان مسیر حق ممکن است با خود بگویند اگر حرف و نظر ما درست است پس چرا طرفداران آن جمعیت کمی دارند؟ یک پارادوکس در ذهن افراد ایجاد می‌شود که عدد را معیار می‌دانند؛ فراوانی می‌تواند مرزهای پنهان خانواده را مورد خدشه قرار دهد. باید مراقب ایده‌هایی که به صورت مستقیم یا غیر مستقیم به خانواده آسیب می‌رسانند بود. خداوند در آیه ۲۴۹ سوره مبارکه بقره در قرآن کریم گفته است:«... کَم مِن فِئَةٍ قَلیلَةٍ غَلَبَت فِئَةً کثیرةً بإذن الله ... : چه بسیار شده که گروهی اندک به یاری خداوند بر سپاهی بسیار غالب آمده است»، گرچه این آیه مربوط به جنگ نظامی است ولی نکته مهم این است که تأکید می‌کند موازنه قوا و عدد تعیین کننده پیروزی و شکست نیست بلکه اگر خواست خداوند باشد نتیجه به نفع معارف حقانی و الهی رقم می‌خورد؛ این موارد باید در فرهنگ‌سازی اسلامی مورد توجه واقع شود چرا که اگر عدد معیار واقع شود، مقاومت در برابر عدد کار سختی می‌شود. اکنون حتی متدینان سایر ادیان در دیگر فرهنگ‌ها نیز در اقلیت قرار گرفته‌اند.
حجت‌الاسلام پسندیده افزود: عدد، قلّت و کثرت می‌تواند یکی از چالش‌های مهم خانواده باشد. در روایات اهل‌بیت(ع) تعبیری وجود دارد که می‌تواند برای مقاوم‌سازی افراد و خانواده‌ها در برابر عدد ایده بدهد؛ امام کاظم(ع) در جایی فرموده است:« یا هِشامُ، ثم ذَمَّ اللهُ الکثرةَ ... ثم مدحَ القلةَ ....» یعنی با توجه به اینکه کثرت و قلّتی وجود دارد، خداوند متعال کثرت‌های مقابل حق را مذمت کرده است. روایت امام کاظم(ع) باید به صورت عملی مورد استفاده قرار گیرد؛ مذمت جریان‌های مقابل حق به ما ایده می‌دهد که یکی از کارهای مهم این است که گروه‌های اکثریت ضد خانواده مورد مذمت قرار گیرند، ناارزنده‌سازی و ضد ارزش سازی مسئله مهمی است. نکوهش ضد ارزش‌ها و ستایش ارزش‌ها اگر فراگیر شود در فرهنگ جامعه اثرگذار است. حتی در شرایطی که باطل فراگیر باشد وقتی مرتب مذمت شود افکار را فراری می‌دهد ولی متأسفانه جریان تبلیغی در کشور بر این مباحث حساس نیست و در این شرایط خانواده آسیب می‌بیند چون عددها تأثیرگذار هستند؛ اگر ضد ارزش‌ها با وجود کثرت مورد مذمت قرار گیرند دیگر عدد اثرگذاری ندارد و از نفوذ آسیبی که از ناحیه عدد می‌تواند بر خانواده وارد شود جلوگیری می‌شود.
صبر بر تنهایی یکی از راه‌های مهم مقاوم‌سازی خانواده است
وی ادامه داد: عنصر جدیدی که در بخش دیگری از روایات وجود دارد و برای مقاوم‌سازی خانواده ایده ارائه می‌دهد مسئله صبر بر تنهایی است. یکی از نکاتی که امام کاظم(ع) به هشام فرمودند این است که:«يا هِشامُ، الصَّبرُ علَى الوَحدَةِ عَلامَةُ قُوَّةِ العَقلِ، فمَن عَقَلَ عَنِ اللّه اعتَزلَ أهلَ الدُّنيا و الرّاغِبينَ فيه و رَغِبَ فيما عِندَ اللّه ِ و كانَ اللّه ُ اُنسَهُ في الوَحشَةِ و صاحِبَهُ في الوَحدَةِ ... : اى هشام! صبر بر تنهايى نشانه نيرومندى خرد است. كسى كه خدايى بينديشد از اهل دنيا و دنياطلبان كناره گيرد و به آنچه نزد خدا است روى آورد و خداوند انيس وحشت او و يار تنهايى و خلوت او باشد ...»؛ در این روایت صبر بر تنهایی یعنی تنها بودن در جمع مورد اشاره قرار گرفته است چرا که گاهی انسان به لحاظ ایده و سبک زندگی در تنهایی قرار می‌گیرد و بقیه به گونه‌ای دیگر عمل می‌کنند. یکی از بنیان‌های مقاومت در برابر هجوم ایده‌هایی که از طریق مرزهای پنهان به خانواده آسیب می‌رسانند مسئله صبر بر تنهایی است. در آموزش و پرورش و به طور کلی در سیستم آموزشی کشور، دانشگاه‌ها، خانواده‌ها، مراکز حوزوی و ... نهادینه ساختن مسئله صبر بر تنهایی جایگاهی ندارد و این موارد به مردم آموزش داده نمی‌شود؛ با وجود این حجم از کم کاری‌ها باز هم خانواده‌ها در وضعیت خوبی قرار دارند که نشان دهنده عنایت خداوند است. برخی طلاب صبر را به سه دسته تقسیم می‌کنند صبر بر معصیت، صبر بر طاعت و صبر بر مصیبت ولی باید توجه داشت که صبر بر تنهایی هم مطرح است و باید در طبقه‌بندی‌ها به آن اشاره کرد. ایده مبنایی همایش بزرگ پژوهشکده زن و خانواده مسئله تنهایی و تاب‌آوری خانواده است؛ انسانی که می‌خواهد صبر بورزد هم باید استحکام و استقامت و هم توان خویشتنداری بالایی داشته باشد. صبر بر تنهایی در فرهنگ ایران اسلامی باید به عنوان یک مؤلفه عملیاتی شود.
رئیس پژوهشکده اخلاق و روانشناسی اسلامی پژوهشگاه قرآن و حدیث تصریح کرد: امام کاظم(ع) در روایتی که از ایشان نقل شد انسان‌ها را به دو گروه اهل دنیا و الهی دسته‌بندی کردند و بیان کردند کسی که عقلانیت خداسو داشته باشد به راحتی از گروه اهل دنیا و تفکرات، نظرات و ایده‌های آنان کناره‌گیری می‌کند چون صبر بر تنهایی دارد؛ سپس عنوان شد که اگر افراد اهل خدا باشند خداوند انیس آنان در وحشت خواهد بود که وحشت در این جا به معنای تنهایی است. صبر بر تنهایی یکی از مفاهیمی است که می‌تواند در برابر هجوم ضد ارزش‌ها به مقاوم‌سازی فرد و خانواده کمک کند. تنها بودن در جمع کار سختی است و صبر بر تنهایی قدرت تحمل می‌دهد و ضریب مقاومت را بالا می‌برد.
حجت‌الاسلام پسندیده تشریح کرد: تعبیر دیگری که در ادبیات دین وجود دارد مسئله وحشت و تنهایی است؛ وحشت یعنی احساس تنهایی کردن. در بحث صبر بر تنهایی مسئله تحمل مطرح است ولی در اینجا مسئله مقاومت مطرح است چرا که وقتی انسان احساس تنهایی کند مقاومتش کاهش پیدا می‌کند، یعنی باز هم عدد اساس منطق واقع می‌شود. امیرالمؤمنین علی(ع) در خطبه ۲۰۱ نهج‌البلاغه فرموده است:« أَيُّهَا النَّاسُ، لَا تَسْتَوْحِشُوا فِي طَرِيقِ الْهُدَى لِقِلَّةِ أَهْلِهِ ...» یعنی اگر در طریق هدایت بودید و تعداد رهروان مسیر هدایت کم بود دچار وحشت و احساس تنهایی نشوید و نگذارید احساس تنهایی به شما آسیب برساند. امام(ع) به خوبی می‌داند که احساس تنهایی از مواردی است که می‌تواند آسیب‌رسان باشد؛ سپس معیار را از عدد به مسئله هدایت می‌برد. در ادامه این خطبه امام علی(ع) برای این مسئله تحلیل آورده است که معنای عمیقی دارد، ایشان فرموده است:« فَإِنَّ النَّاسَ قَدِ اجْتَمَعُوا عَلَى مَائِدَةٍ شِبَعُهَا قَصِيرٌ وَ جُوعُهَا طَوِيلٌ ...» یعنی مردم همه دور خوراکی جمع شده‌اند كه اندكى سير و سیراب كند و گرسنگى و تشنگی طولانی در پى دارد و نمی‌تواند خوب آنان را تغذیه کند. تحلیل مهمی است که می‌گوید نباید به عدد نگاه کرد بلکه باید دید چقدر می‌تواند به فرد کمک کند. یکی از چالش‌های مهمی که ایده‌های ضد مسائل خانواده توحیدی و دینی دارند این است که این‌ها چه مقدار می‌توانند سلامت، پایداری و کارآمدی خانواده را تأمین کنند و چه اندازه می‌توانند رضایتمندی خانواده را افزایش دهند؟ این‌ها مواردی هستند که می‌توانند به پیشبرد مسائل خانواده دینی کمک کنند.
شجاعت اجتماعی» و «عقلانیت» به تقویت مقاومت فرد و خانواده کمک می‌کنند
وی اضافه کرد: مسئله مهم دیگری که با استفاده از احادیث قبلی مورد اشاره قرار می‌گیرد بحث «شجاعت اجتماعی» است. قرآن کریم تصریح کرده است برخی انسان‌ها مورد سرزنش قرار می‌گیرند ولی در عین حال گروهی که مورد تأیید خداوند هستند «لَا يَخَافُونَ لَوْمَةَ لَائِمٍ: (در راه دین) از نکوهش و ملامت هیچ کسی ترس ندارند»، این بخشی از آیه ۵۴ سوره مائده است که آیه مشهور و مهمی است. خداوند در این آیه فرموده است:« يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا مَنْ يَرْتَدَّ مِنْكُمْ عَنْ دِينِهِ فَسَوْفَ يَأْتِي اللَّهُ بِقَوْمٍ يُحِبُّهُمْ وَيُحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ أَعِزَّةٍ عَلَى الْكَافِرِينَ يُجَاهِدُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَلَا يَخَافُونَ لَوْمَةَ لَائِمٍ... : ای گروهی که ایمان آورده‌اید، هر که از شما از دین خود مُرتَد شود به زودی خدا قومی را که بسیار دوست دارد و آنها نیز خدا را دوست دارند و نسبت به مؤمنان سرافکنده و فروتن و به کافران سرافراز و مقتدرند (به نصرت اسلام) برانگیزد که در راه خدا جهاد کنند و (در راه دین) از نکوهش و ملامت احدی باک ندارند...». افرادی که در مسیر خدا هستند از سرزنش‌ها دچار ترس نمی‌شوند. یکی از نقاط آسیب‌رسان به خانواده‌ها مسئله ترس است که این با احساس تنهایی فرق دارد، آنجا بحث وحشت احساس تنهایی بود و اینجا بحث ترس از ملامت دیگران است. افرادی که شجاعت اجتماعی نداشته باشند نمی‌توانند با اعتماد به نفس عنوان کنند که «منطق ما اسلام است و هر چه گفته است می‌پذیریم و مفهوم خانواده حتی اگر تغییر کرده است باز هم پیرو مفهومی از خانواده هستیم که دین و خدا معرفی کرده‌اند و سرزنش‌ها اهمیتی ندارد». کسی که شجاعت اجتماعی دارد می‌تواند شجاعانه ایده حق را پیگیری کند که این از بحث‌های بسیار مهم است چرا که اگر برای مقاومت در برابر سرزنش‌ها ایده نداشته باشید دچار مشکل خواهید شد.
رئیس پژوهشکده اخلاق و روانشناسی اسلامی پژوهشگاه قرآن و حدیث عنوان کرد: شخیة مسئله دیگری است که در بحث مقاومت خانواده دارای اهمیت است. خشیة با خوف فرق دارد. خشیة در واقع ترس و دلهره از عظمت چیزی است. برای از بین بردن خشیة عظمت دنیای غرب که خیلی از افراد را بیمناک کرده است چه باید کرد؟ نباید نگرانی ناشی از درک عظمت دیگران وجود داشته باشد، بر این اساس باید عظمت را تعریف کرد که آیا عظمت ثروت است یا تکنولوژی یا قدرت یا رسانه یا تمدنی پر زرق و برق یا ....؟ این موارد عظمتی برای انسان ایجاد می‌کند که دلهره‌آور است و از نقاطی است که ممکن است آسیب‌زا باشد. ادبیات دینی در همه مواردی که ذکر شد بر مسئله عقلانیت و هوشمندی دست گذاشته است یعنی مسئله صبر بر تنهایی، شجاعت اجتماعی و ... در روایات، مرتب با عقل رابطه برقرار می‌کند. در بخش دیگری از روایت امام کاظم(ع) که بخش‌های دیگر آن در مباحث قبلی بیان شد، امام خطاب به هشام فرموده است:« یا هشام لو كان فی یدك جوزة و قال الناس فی یدك لؤلؤة ما كان ینفعك و أنت تعلم انها جوزة و لو كان فی یدك لؤلؤة و قال الناس انها جوزة ما ضرك و أنت تعلم انها لؤلؤة: اى هشام! اگر گردویى در دست داشته باشى و مردم بگویند در دست تو دُرّ است، تو را سود نمىدهد و اگر درّى در دست داشته باشى و همه گویند كه آن گردو است سخن ایشان هیچ زیانى براى تو ندارد»، یعنی مهم نیست مردم چه می‌گویند بلکه واقعیت مهم و تعیین کننده سود و زیان است؛ یکی از قتلگاه‌های عرصه خانواده «حرف مردم»، «نظر دیگران» و «خواست اکثریت» است. منطق خانواده را به این صورت باید برای مردم تشریح کرد و بنیان خوب خانواده اسلامی را برای جامعه تبیین کرد. عقلانیت و هوشمندسازی مردم در برابر هجوم‌ها از بزرگترین راهبردهای مقاوم‌سازی خانواده است. کسی که عقلانیت و سبک زندگی عفیفانه دارد هر چقدر هم دیگران او را سرزنش کنند و حتی او را عقب افتاده بخوانند ولی خود فرد می‌داند که دُرّ دارد؛ تبیین این موارد بخش مهمی از جهاد تبیین است و بر عهده مراکز علمی و حوزه‌ها است. در روایات دیگر رضایت خالق و رضایت مخلوق دو محور پیش روی انسان بیان شده‌اند و عنوان شده است که ملاک باید رضایت خالق باشد تا سعادتمندی حاصل شود. از این مواردی که در ادبیات دینی مورد اشاره قرار گرفته است باید ایده استخراج کرد؛ باید مردم را متوجه ساخت که بگذارید هر چه دیگران می‌خواهند، بگویند، اهمیتی ندارد بلکه مسیر حق و درستی و رضایت خداوند مهم است. اهل‌بیت(ع) خاستگاه این مسئله یعنی بی‌توجهی نسبت به عدد و توجه به رضایت الهی و حقانیت را در عقلانیت دانسته‌اند. مرزهای پنهان خانواده را به واسطه مواردی که در بحث امروز مطرح شد می‌توان ایمن‌سازی کرد. خطرات متعددی خانواده را تهدید می‌کند ولی منابع بسیار غنی دینی وجود دارند که می‌توانند به خنثی‌سازی این خطرات کمک کنند و ضروری است از این منابع به خوبی بهره‌برداری کرد.
لازم به ذکر است نشست علمی "الگوی مقاوم سازی مرزهای پنهان خانواده"، چهاردهمین پیش نشست علمی ویژه همایش بین المللی "خانواده مقاوم"از سوی پژوهشگاه قرآن و حدیث با همکاری پژوهشکده زن و خانواده و دبیرخانه همایش بین المللی خانواده مقاوم، با ارائه و سخنرانی حجت الاسلام دکتر عباس پسندیده، رئیس پژوهشکده اخلاق و روان شناسی اسلامی پژوهشگاه قرآن و حدیث و با دبیری حجت الاسلام دکتر سیدمهدی خطیب، عضو هیات علمی پژوهشگاه قرآن و حدیث در روز سه شنبه ۱۴ آذر ماه ۱۴۰۲ از ساعت ۱۰ تا ۱۲ به صورت حضوری و وبیناری در سالن جلسات پژوهشگاه قرآن و حدیث برگزار شد.
