الاعتقادات وأفحشها - تعالى وتقدّس كبریاؤه عمّا یقوله الظالمون المتجاسرون فی حقّه علوّا كبیراً.^۱

البته، همان‌گونه که در بحث از اشاعره دیدیم، آنان حُسن و قُبح را ذاتی نمی‌دانند تا به صدور قبیح از خدا معتقد باشند. آنان معتقدند ذات فعل، حُسن و قُبحی ندارد و از این رو، خدا هر کاری بکند، کار قبیحی نخواهد بود. از این‌رو، نظریه‌‌ای که ملاصدرا آن را به اشاعره نسبت می‌دهد و آن را رد می‌کند طرفداری در میان اشاعره و دیگر گروه‌‌های فکری مسلمان، ندارد.

در موضعی دیگر، ملاصدرا مطلب خود را موافق با «قاعده حُسن و قُبح عقلی» می‌داند:

فاعلم إن الذین لم یأتهم نذیر فی إقامة الحجة علیهم وعدمها یوم القیامة أقسام: لأنهم، اما مستعدّون بحسب الفطرة لارتقاء طریق السعادة والخیر أم لا وعلى الأول: اما أن یكونوا مقصّرین فیما لا یدرك إلا بالشریعة لعدم استقلال العقل به وإما فیما سوى ذلك كمعرفة اللّه وتوحیده وعلمه وحكمته، فالأولان لا یقام علیهما حجة بخلاف القسم الثالث لأن أدلة العقل وأسباب الهدایة معه فی كل وقت. هذا بحسب ما اقتضاه الدلیل العقلی الموافق لما ذهب إلیه أهل الحق من قاعدة التحسین والتقبیح العقلیین.^۲

البته، ملاصدرا در جاهای دیگر- همچون فلاسفه مشاء و اشراق - حُسن و قُبح را عقلی نمی‌داند. برای مثال، درجایی حُسن و قُبح را از مقبولات می‌داند و نه اولیات:

فأول ما یحدث فیها من رسوم المحسوسات التی هی معقولات بالقوة

وآداب. كقولنا: «العدل حسن» و«الظّلم قبیح».^۱

قطب الدین رازی (م۷۷۶) می‌گوید:

ثمّ مواد غیر البرهان من الصناعات سبعة انواع احدها المشهورات وهى قضایا یحكم العقل بها بواسطة عموم اعتراف الناس بها، اما لمصلحة عامة كقولنا العدل حسن والظلم قبیح او بسبب رقّة كقولنا مساواة الفقراء محمودة او حمیة كقولنا كشف العورة مذموم او بسبب عادات وشرایع وآداب كقولنا شكر النعم واجب وربّما تشتبه بالأوّلیات والفرق بینهما ان الإنسان لو قدر انه خلق دفعة من غیر مشاهدة احد وممارسة عمل ثم عرض علیه هذه القضایا توقّف فیها بخلاف الأولیات فانه لا یتوقّف فیها.^۲

دیدگاه حکمت متعالیه

در آثار ملاصدرا تعابیر مختلفی درباره حُسن و قُبح وجود دارد. برای مثال، در موضعی، صدور کار قبیح از خداوند را به اشاعره نسبت می‌دهد و به این نظریه حمله می‌کند:

معنى قوله: «لا اسئل عما أفعل» كما إن الأفعال الصادرة منه بلا واسطة وكذا الصفات الإلهیة الثابتة له فی مقام التوحید قبل عالم الكثرة لیست فیه شائبة النقص والقبح حتى یرد فیها السؤال، لأنّ عالم الإلهیة كلّه نور وكمال ولیس معناه - كما توهّمه قوم - إن صدور القبیح منه حسن وإن السؤال من قبحه حرام وبدعة، لأن العالم ملكه وملكه له أن یفعل فی ملكه كلّما یرید - وإن كان قبیحاً. هذا ما زعمته الأشاعرة وهو عندنا أكثف