درست و مستقلی است، اما در ادامه، از این مطلب نتیجه گرفته می‌شود که در این صورت، تکلیف فایده‌‌ای نخواهد داشت. باید دید مراد از فایده تکلیف چیست. اگر مراد از فایده، کیفر و پاداش باشد، مطلب علّامه درست است؛ زیرا با انکار حُسن و قُبح ذاتی و عقلی، کیفر و پاداش اثبات نمی‌شود. همچنین اگر مراد از فایده تکلیف، ایجاد انگیزه در انسان‌ها باشد، باز مطلب، درست است؛ زیرا با احتمال خلف وعده و وعید، انگیزه رسیدن به پاداش و رهایی از کیفر، از بین می‌رود، اما اگر مراد از فایده، مطلق فایده باشد، می‌توان اِشکال کرد که حتی با عدم اثبات معاد و کیفر و پاداش، انجام دستورات الهی در همین دنیا کمالات روحی و معنوی را برای انسان‌ها در پی خواهد داشت.

دلیل هفتم: عدم وجوب معرفت اللّه در صورت انکار حُسن و قُبح عقلی

همه مسلمانان بر وجوب معرفت اللّه اتفاقِ نظر دارند. با توجه به این حکم اگر حُسن و قُبح شرعی باشد، معرفت اللّه واجب نخواهد بود؛ زیرا علم به ایجاب معرفت اللّه، فرع شناخت موجب و واجب‌کننده است و شناخت موجِب بعد از آن حاصل خواهد شد که معرفت اللّه واجب باشد در نتیجه دور پیش می‌آید.

الثامن: لو كان الحسن والقبح شرعیین لم تجب المعرفة؛ لتوقّف معرفة الإیجاب على معرفة الموجب، المتوقّفة على معرفة الإیجاب، فیدور.^۱

فضل بن روزبهان به این دلیل اِشکال می‌کند که وجوب معرفت، بر ایجاب متوقف نیست، بلکه متفرع بر نفس‌الامر است.

جواب هذا أیضا قد مرّ فی ما سبق وأنّ توقّف وجوب المعرفة على

أعرف أنّك صادق؛ بل النظر واجب علیه بحسب نفس‌الامر.^۱

مرحوم مظفّر در رد این اِشکال، می‌گوید: زمانی محکومیت پیامبران اتفاق نمی‌افتد که مخاطب، به وجوب توجه به معجزه علم داشته باشد و صرف ثبوت واقعی کفایت نمی‌کند. به بیان دیگر، باید در مقام اثبات، این وجوب ثابت باشد.

قد سبق أنّ ارتفاع الإفحام إنّما یكون بعلم المدعوّ بالوجوب لا بمجرّد ثبوته واقعاً.^۲

این وجوب، اگر بخواهد با حُسن و قُبح شرعی اثبات شود که ممکن نیست، چون هنوز شرع اثبات نشده، بنابراین، با حُسن و قُبح عقلی ثابت خواهد شد که مطلوب ماست.

دلیل ششم: انتفاء فایده تکلیف

اگر حُسن و قُبح عقلی نبود، تکلیف بی‌فایده بود؛ زیرا خلف وعده و وعید قبیح نخواهد بود، همچنین عذاب کردن فرد مطیع و ثواب دادن فرد عاصی، قبحی نخواهد داشت. بدین سان، تکلیف بی‌فایده می‌شود. علّامه حلّی می‌گوید:

ولأنّه لولاه لجاز… الخلف فی وعده ووعیده والتّعذیب على الطاعة والإثابة على المعصیة، فینتفی فائدة التّكلیف.^۳

قسمت اوّل عبارت بالا بیانگر این دلیل است که اگر حُسن و قُبح عقلی پذیرفته نشود، معاد، پاداش نیکوکاران و کیفر بدکاران اثبات نخواهد شد؛ زیرا ممکن است خداوند تمام قول‌هایی را که در مورد معاد داده، زیر پا بگذارد. این مطلب، دلیل