یحصل منه نفع، لا للشاكر ولا للمشكور وما كان كذلك كان الأمر به قبیحاً، بمقتضى تحسین العقل وتقبیحه. ینتج: أنه لو كان حكم عقولنا معتبراً فی حق اللّه تعالى لوجب أن یقبح من اللّه أن یأمر عباده بمعرفته وطاعته.^۱

اما دلیل این مطلب که چرا کسی که به معرفت خدا می‌رسد و خدا را عبادت می‌کند و شکرگزاری او را می‌کند، از این کارها منتفع نمی‌شود، این است که منفعت، یعنی لذت و خوشحالی و یا دفع درد و غم و این لات و خوشحالی در عبادت خدا وجود ندارد:

إنا قد بینا أنه لا معنى للمنفعة إلا اللذة والسرور، أو دفع الألم‏ والغم وما یكون وسیلة إلى أحد هذه الأشیاء.^۲

در پاسخ به این اِشکال باید گفت اولاً منحصر کردن منفعت، به لذت و سرور و یا دفع ضرر محض درست نیست؛ زیرا منافع معنوی مانند تقرّب به خدا و کمال روحی هم منفعت است، بلکه منفعت بالاتری است. ثانیاً، معرفت و عبادت و شکر خدا لذت و سرور و آرامش را به‌دنبال دارد. ثالثاً، بالاترین لذّت و الم در بهشت و جهنم است که نتیجه معرفت و ایمان و کفر است. بنابر‌این، تکلیف به معرفت و عبادت و شکر امری است حسن و حکیمانه.

دلیل دوازدهم: قیام عَرض به عَرض در حُسن و قُبح ذاتی

اگر حُسن و قُبح، ذاتیِ فعل باشد، لازم می‌آید عرض به عرض قائم باشد در حالی که چنین امری باطل است؛ زیرا حسن فعل، امر زائد بر ذات و ماهیت فعل است؛ زیرا گاهی انسان فعل را تصور می‌کند، ولی حُسن و قُبح را تصور نمی‌کند. اگر حُسن و قُبح داخل در ذات شیْ‏ء بود باید به هنگام تصور شیئ، حُسن و قُبح نیز تصور شود.

وخلق ولما أجمع أهل الملل على أنه تعالى حكیم فی فعله، منعم على عبیده، علمنا أن حكم العقل على اللّه تعالى بالحسن والقبح باطل.^۱

می‌توان در برخی از مقدمات استدلال بالا اِشکال کرد؛ زیرا برای این ‌که چیزی نعمت تلقی شود، لازم نیست حتماً حاجت و شهوت اولیه در آن موجود باشد. بهترین شاهد را می‌توان خلقت انسان و یا هر موجودی دانست. انسان و یا هر موجود دیگر پیش از آفرینش، چیزی نبودند تا نیاز و شهوت به وجود در آنها باشد و خداوند با توجه به آن نیاز وجود را به آنها داده باشد و شکی نیست که اصل خلقت انسان نعمت و لطفی است که خداوند متعال نسبت به او داشته است، اما نسبت به نعمت‌‌های ثانویه هم می‌توان گفت: اولاً ضرورتاً هر نعمتی مسبوق به نیاز نیست. ثانیاً، نفع نعمت بسیار بیشتر از ضرر نیاز است. پس دادن نعمت عبث و قبیح نیست.

دلیل یازدهم: تنافی حُسن و قُبح عقلی با تکلیف

بر اساس حُسن و قُبح عقلی، خداوند نمی‌تواند بندگانش را مکلف به معرفت اللّه نماید و آنها را نسبت به این عمل و شکر‌‌گزاری از نعمت‌هایش تمجید کند، در حالی که خداوند چنین کرده است. پس حُسن و قُبح عقلی معتبر نیست؛ زیرا بدست آوردن معرفت اللّه عمل شاق و سنگینی است که هیچ نفعی از آن به بنده و یا خداوند متعال نمی‌رسد، بنابراین، به حکم حُسن و قُبح عقلی، امر و دستور به کسب معرفت خدا و اطاعت از او قبیح خواهد شد:

لو كان حكم العقل فی التحسین والتقبیح معتبراً، لایصح من اللّه تكلیف عباده بمعرفته وبالثناء علیه وبالشكر لنعمه و‌هذا باطل، فذاك باطل. بیان الشرطیة من وجهین: الأول: إن تحصیل معرفة اللّه عمل شاق على العبد ولا