واما أهل الحق، فلیس الحسن والقبح عندهم من الأوصاف الذاتیة، للمحال، بل إن وصف الشی‏ء بكونه حسنا أو قبیحا فلیس إلا لتحسین الشرع أو تقبیحه إیاه، بالإذن فیه أو القضاء بالثواب علیه والمنع منه أو القضاء بالعِقاب علیه أو تقبیح العقل له باعتبار أمور خارجیة ومعان مفارقة من الأعراض، بسبب الأغراض والتعلقات وذلك یختلف باختلاف النسب والإضافات. فالحسن إذاً: لیس إلا ما أذن فیه أو مدح على فعله شرعاً، أو ما تعلق به غرض ما عقلاً وكذا القبیح فی مقابلته.

و إطلاق الأصحاب: أن الحسن والقبیح لیس إلا ما حسنه الشرع أو قبحه، فتوسع فی العبارة؛ إذ لا سبیل إلى جحد أن ما وافق الغرض من جهة المعقول وإن لم یرد به الشرع المنقول، أنه یصح تسمیته حسنا، كما یسمى ما ورد الشرع بتسمیته حسنا كذلك وذلك كاستحسان ما وافق الأغراض من الجواهر والأعراض وغیر ذلك ولیس المراد بإطلاقهم: أن الحسن ما حسنه الشرع، أنه لا یكون حسنا إلا ما أذن فیه، أو أخبر بمدح فاعله وكذا فی جانب القبح أیضا.^۱

در بند اخیر، آمدی تصریح می‌کند که اشاعره متقدم به‌طور کلّی حُسن و قُبح عقلی را انکار کرده‌‌اند، اما این معنای وسیع را باید مقید کرد؛ زیرا نمی‌توان انکار کرد که عقل می‌تواند موافقت و مخالف فعلی را با غرض درک کند. او در جای دیگر ضمن انکار وصف ذاتی بودن حُسن و قُبح و این که حُسن و قُبح اعتباری و نسبی است، اعتبارات را به سه قسم تقسیم می‌کند. او می‌گوید:

ومذهب أهل الحق من الأشاعرة وغیرهم: أن الحسن والقبح لیس وصفا ذاتیا للحسن والقبیح ولا أن ذلك مما یدرك بضرورة العقل، أو نظره؛ بل إطلاق لفظ الحسن والقبیح عندهم باعتبارات غیر حقیقیة؛ بل إضافیة

شهرستانی، نکات متعددی را در این عبارت بیان کرده است که برای درک دیدگاه اشاعره مفید است. این نکات به ترتیب، عبارتند از:

۱. انکار حُسن و قُبح عقلی.

۲. حُسن و قُبح عقلی به این معناست که عقلْ حُسن و قُبح را به عنوان تکلیف الهی درک کند. قید تکلیف که در عبارت جوینی نیز وجود داشت، برای خارج کردن حُسن و قُبحی است که ربطی به تکلیف الهی ندارد.^۱

۳. حُسن و قُبح عقلی به معنای درک صفات نفسی و ذاتی است.

۴. دلیل عدم درک حُسن و قُبح توسط عقل، عدم وجود صفاتی واقعی در ذات فعل است.

۵. حُسن و قُبح ذاتی به معنای استحقاق ثواب و عِقاب الهی است.

۶. دلیل نکات بالا این است که گاه شارع فعلی را تحسین می‌کند و در عین حال، فعلی مساوی با آن در تمام صفات ذاتی را تقبیح می‌کند.

۷. نتیجه نکات بالا این است که حُسن و قُبح، به ثناء و مذمّت شارع بر می‌گردد و این مطلب، یعنی حُسن و قُبح شرعی و انکار حُسن و قُبح به معنای ملاکی برای داوری افعال خداوند.

۸. پس از تحسین و تقبیح افعال توسط خداوند، صفتی به ذات فعل اضافه نمی‌شود.

دیدگاه آمدی: پذیرش حُسن و قُبح عقلی به معنای درک موافقت و مخالفت با غَرض

آمدی (م۶۲۳ق) معنایی دیگر از حُسن و قُبح عقلی، غیر از ‏ملائمت و منافرت با طبع، یعنی موافقت و مخالفت با غرض را می‌پذیرد. او پس از نقل دیدگاه معتزله، دیدگاه اشاعره را این چنین نقل می‌کند: