>پژوهشگاه قرآن و حدیث>تالار مطالعه>کتابخانه>پژوهشکده کلام اهل بیت (ع)

193

قاعده کلامی حُسن و قُبح عقلی

قیامت جایز است. امامیه و معتزله معتقدند تعذیب غیر مکلف و کسی که به سن بلوغ و تشخیص خوب و بد نرسیده و با علم و اختیار مرتکب گناه نشده، قبیح است و خداوند فعل قبیح انجام نمی‌دهد. بنابراین، تعذیب اطفال مشرکان جایز نیست.‌^۱

۶. حُسن تکلیف و قبح تکلیف بما لایطاق

یکی از اختلافات مشهور امامیه و معتزله با اشاعره تکلیف بمالایطاق است. خواجه نصیر طوسی تکلیف را به دلیل اشتمال آن بر مصلحت حسن می‌داند، اما شرط آن را علم و قدرت مکلف می‌داند. این شرایط از آن روست که تکلیف به جاهل غیر قادر قبیح است.^۲

۷. قاعده لطف

به‌طور خلاصه لطف چیزی است که با وجود آن، طاعت اختیاراً از مکلف صادر می‌شود یا مکلّف به طاعت نزدیک می‌شود. خواجه نصیر لطف را به این دلیل که با آن، غرض خدا، یعنی طاعت انسان، حاصل می‌شود واجب می‌داند؛ زیرا بدون لطف، نقض غرض پیش می‌آید و نقض غرض عقلاً قبیح است.^۳

۸. قاعده عوض

بر اساس این قاعده در برخی موارد مانند درد و رنجی که به خاطر مجازات گناهان

1.. نک: ‌علّامه حلّی، كشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، ص ۳۱۸.

2.. نک: همان، ص ۳۱۹ ، ۳۲۲؛ سبحانی، الإلهیات على هدى الكتاب و السنّة و العقل، ‏ج ۱، ص ۳۰۱۔۳۰۲ .

3.. نک: ‌علّامه حلّی، كشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، ص ۳۲۴۔۳۲۵.

قاعده کلامی حُسن و قُبح عقلی

192

بنابراین، خداوند افعال قبیح گناهکاران را اراده نمی‌کند، بلکه نسبت به این افعال، کراهت دارد. این بحث و استدلال آن، بر اساس پذیرش حُسن و قُبح عقلی است.^۱

۳. انتساب فعل متولّد به انسان

امامیه و معتزله افعال مباشر انسان، مانند پرتاب سنگ، را فعل انسان می‌دانند، اما در مورد فعل متولّد که از فعل دیگری متولّد می‌شود، مانند کشته شدن کسی در اثر برخورد سنگِ پرتاب شده، اختلاف کرده‌اند؛ اکثر آنان معتقدند فعل متولّد نیز فعل انسان است و دلیل آنان حسن مدح و ذم فاعل در فعل متولّد، مانند فعل مباشر است.^۲ این استدلال بر اساس حُسن و قُبح عقلی اقامه شده است.

۴. نفی اِضلال به معنای اشاره به خلاف حق و ایجاد ضلالت

خواجه نصیر در تفسیر اِضلال که در آیاتی مانند «یضلّ من یشاء» به خداوند نسبت داده شده است، معانی اشاره کردن خداوند به خلاف حق و ایجاد ضلالت در انسان را رد می‌کند و علّامه حلّی در توضیح مطلب می‌گوید: این دو معنا قبیح‌اند و خداوند منزّه از فعل قبیح است. بنابراین، اِضلال خدا را نمی‌توان به این معانی تفسیر کرد. این مطلب بر اساس حُسن و قُبح عقلی بیان شده است.^۳

۵. عدم تعذیب اَطفال مشرکان

اشاعره بر اساس نفی حُسن و قُبح عقلی، معتقدند تعذیب اطفال مشرکان در روز

1.. نک: ‌علّامه حلّی، كشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، ص ۳۰۷.

2.. نک: همان، ص ۳۱۳۔۳۱۴.

3.. نک: همان، ص ۳۱۷۔۳۱۸.

نام منبع :

قاعده کلامی حُسن و قُبح عقلی

سایر پدیدآورندگان :

مهدی نصرتیان اهور

تعداد جلد :

1

ناشر :

اتشارات دارالحدیث

محل نشر :

قم

تاریخ انتشار :

01/01/1398

نوبت چاپ :

اول

نتیجه جستجو برای « »