بَعْضُهُمْ لَا بَأْسَ إِذَا نَقَصْتَ أَوْ زِدْتَ أَوْ قَدَّمْتَ أَوْ أَخَّرْتَ وَ قَالَ هَؤُلَاءِ یأْتُونَ الْحَدِیثَ مُسْتَوِیاً کمَا یسْمَعُونَهُ وَ إِنَّا رُبَّمَا قَدَّمْنَا وَ أَخَّرْنَا وَ زِدْنَا وَ نَقَصْنَا فَقَالَ ذَلِک زُخْرُفُ الْقَوْلِ غُرُوراً إِذَا أَصَبْتَ الْمَعْنَی فَلَا بَأْسَ.^۱

اما در روایاتی که واژه‏ها در معنای روایت تأثیر مستقیم دارند باید ضبط واژه به صورت دقیق مورد توجه قرار گیرد؛ زیرا در غیر این صورت اصابه به معنا رخ نخواهد داد؛ مانند روایات قلب و عقل.

در روایت دیگری جواز نقل به معنا این‏چنین آمده است:

۰.قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَسْمَعُ الْحَدِیثَ مِنْک فَلَعَلِّی لَا أَرْوِیهِ کمَا سَمِعْتُهُ فَقَالَ إِذَا أَصَبْتَ الصُّلْبَ مِنْهُ فَلَا بَأْسَ إِنَّمَا هُوَ بِمَنْزِلَةِ تَعَالَ وَهَلُمَّ وَاقْعُدْ وَاجْلِسْ.^۲

مجموعاً در نقل به معنا دو اتفاق می‏تواند رخ دهد یا به بیان دیگر در نقل به معنا دو انتظار وجود دارد: یکی نقل معنای کل حدیث شامل هسته و وابسته و دیگری نقل هسته اصلی بدون وابسته‏ها. چنانچه نظر اول را بپذیریم، یعنی ادعا کنیم تنها در صورتی روایت نقل به معنا شده پذیرفته می‏شود که معنای هسته و وابسته در روایت حفظ شود چنین ادعایی به معنای آن است که راوی باید به گونه‏ای مفهوم‏سازی انجام دهد که به معنای کلام امام اصابه کند. در این صورت می‏توان از مفهوم‏‏سازی راوی به مفهوم‏سازی امام دست یافت. به بیان دیگر با اعمال قواعد معناشناسی در روایتِ نقل‏ به ‏معناشده، به مفهوم‏سازی راوی دست خواهیم یافت و از آنجا که مفهوم‏سازی روای در روایات نقل به معنا نشان‏دهنده مفهوم‏سازی امام دانسته شده از این طریق به معنا دست یافته‏ایم. بنابراین معناشناسی روایت حجت خواهد بود. در صورت دوم یعنی

شکل شماره ۴: رابطه مفهوم‏سازی و نقل روایت با الفاظ

در این شکل هم معنا و هم الفاظ را گزارش‏‏دهنده اولیه یعنی معصوم می‏سازد؛ اما در شکل بعدی، ابتدا معنا و الفاظ از سوی گزارش‏‏دهنده اول ساخته می‏شود اما گزارش‏دهنده ثانویه خود را ملزم می‏داند که معنا را حفظ کند ولی به دلیل آنکه از حفظ کامل الفاظ ناتوان است الفاظی از خود و بر اساس مفهوم‏‏سازی خود از گزارش معصوم تنظیم می‏کند.

شکل شماره ۵: رابطه مفهوم‏سازی و نقل به معنا

بر اساس این تحلیل، در روایات نقل به معناشده ما دو مفهوم‏سازی خواهیم داشت: یکی مفهوم‏سازی معصوم از واقع و دیگری مفهوم‏‏سازی راوی از گزارش امام. حال چه رابطه‏ای میان این دو مفهوم‏سازی وجود دارد؟ اگر نتوان رابطه‏ای میان این دو مفهوم‏‏سازی ترسیم کرد، روایات نقل به معناشده دیگر از ارزش و حجیت برخوردار نخواهند بود؛ زیرا بنا بر اعتقاد شیعه روایات حتماً باید مستند به معصوم باشند تا از ارزش معرفت‏شناختی خاص در حد عصمت برخوردار باشند.

یکسان‏انگاری مفهوم‏سازی راوی و معصوم در روایات جواز نقل به معنا

آنچه در روایات نقل به معنا از سوی معصومین بر آن تأکید شده، حفظ مفهوم و معنای روایت بوده است. این تحفظ بر معنا خود اصلی زبانی است که در بحث نقل به معنا با عنوان اصابه به معنا از جانب امام بنیان گذاشته شده است:

۰.عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِذَا أَصَبْتَ مَعْنَی حَدِیثِنَا فَأَعْرِبْ عَنْهُ بِمَا شِئْتَ وَ قَالَ