93
معناشناسی شناختی در کاربست متون وحیانی

نخواهد بود و حتی این احتمال وجود دارد که مفهوم‏سازی نادرستی به متن مقدس تحمیل شود.

راهکاری که در این اشکال می‏توان ارائه کرد، همان روشی است که محدثان در جمع مجامع روایی خود به کار می‏گرفته‏اند. آنان در احتمال وجود قرینه در تقطیع از فحص کامل بهره می‏بردند.

۰.انّ ملاحظة طریقة العلماء الاعلام قدس الله تعالی ارواحهم فی جمع الاخبار وتصدیهم لاستقصائها وتبویبها فی مجامعیهم ربما تورث القطع بعدم المخصص بعد المراجعة الی الابواب المناسبة وعدم وجدان المخصص فیها ولا یضر فی ذلک تقطیع الاخبار الصادر عنهم کما لا یخفی.۱

در حقیقت همان راهکاری که علما و محدثان با عنوان فحص از مخصص اجرا می‏کردند و پس از آن از روایات تقطیع شده بهره می‏بردند، در معناشناسی این روایات نیز وجود دارد. به بیان دیگر پس از تفحص کامل درباره روایت مقطع و عدم دستیابی به هرگونه قید یا قرینه‏ای می‏توان قواعد معناشناسی را اعمال کرد و مفهوم‏سازی به‏دست‏آمده حجت خواهد بود. همان‏گونه که فقها در احادیث مقطع پس از فحص از وجود یا عدم قرینه اطمینان می‏یافتند و بر اساس همان به روایت عمل می‏کردند و آن را حجت می‏دانند، به همین ترتیب پس از فحص از قرینه اعمال قواعد معناشناختی بدون اشکال خواهد بود. به عبارت دیگر اعمال قواعد معناشناسی در روایت مرحله پس از فحص از قرائن است. چنانچه به قرینه یا مخصصی دست یافتیم، آن را در معناشناسی لحاظ خواهیم کرد اما در غیر این صورت به دلیل اینکه حدیث مقطع دارای معنای کاملی است و امکان اعمال قواعد معناشناسی در آن وجود دارد می‏توان این قواعد را به کار گرفت. در نهایت باید

1.. نائینی، اجود التقریرات، ج۱، ص۴۸۹.


معناشناسی شناختی در کاربست متون وحیانی
92

معناشناسی شناختی و تقطیع حدیث

تقطیع حدیث به معنای آن است که بخش‏های حدیث به اجزائی که دارای معنای کاملی است، تقسیم شود و هر جزء در باب مناسب قرار گیرد.۱ تقطیع حدیث می‏تواند هم در مرحله استناد مانع ایجاد کند و هم در مرحله فهم حدیث. چنانچه تقطیع به پیدایش اضمار در سند روایت بیانجامد در حقیقت مانعی در استناد حدیث به معصوم پدید آورده است و مورد بحث ما در ساحت معناشناسی نخواهد بود و بر اساس راهکارهایی که در علوم حدیث ارائه می‏شود باید به رفع مانعیت اقدام کرد؛ اما در مواردی که تقطیع مانعی در فهم متن روایت ایجاد می‏کند، مانند اینکه سبب اختلاف و تعارض در روایات شود یا حذف قرائن متصل را در پی داشته باشد، بر فهم حدیث اثر خواهد گذاشت و مانعیت در ساحت معنا ایجاد خواهد کرد. بنابراین با اعمال قواعد معناشناسی در تعارض قرار خواهد گرفت.

قواعد معناشناسی را می‏توان به دو دسته کلی تقسیم کرد: قواعد واژه‏محور و قواعد گزاره‏محور. در قواعد واژه‏محور تلاش می‏کنیم تا به معنای واژه و ترکیبات، آن‏گونه که متکلم در نظر داشته دست یابیم و در قواعد گزاره‏محور تلاش بر آن است تا معنای گزاره و مفهوم‏سازی مخاطب از یک گزاره را به دست آوریم. بنابراین هر بخشی از متن که از معنای کاملی برخوردار باشد، از این قابلیت بهره‏مند خواهد بود که قواعد گزاره‏محور در آن اعمال شوند. اگرچه بخش‏های تقطیع‏شده قابلیت اعمال قواعد معناشناختی را دارند، اما آنچه در تقطیع اشکال ایجاد می‏کند وجود این امکان است که در بخش تقطیع‏شده قید یا قرینه‏ای که در مفهوم‏سازی متکلم تأثیر داشته حذف شده باشد. بدین‏ترتیب مفهوم‏سازی به‏دست‏آمده از روایات مقطع در حقیقت مفهوم‏سازی کاملی

1.. «أن یفرّقه علی الابواب اللائقة به للاحتجاج المناسب فی کل مسألة مع مراعاة ما سبق من تمامیة معنی المقطوع»؛ مامقانی، مقباس الهدایة، ج۲، ص۳۰۰.

  • نام منبع :
    معناشناسی شناختی در کاربست متون وحیانی
    سایر پدیدآورندگان :
    محمد رکّعی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 1780
صفحه از 369
پرینت  ارسال به