شکل شماره ۳: عملکرد مفسر در مفهوم‏سازی

معناشناسی شناختی و مسئله تاریخ‌مندی متون وحیانی

برخی نویسندگان جدید معتقدند متون وحیانی نیز مانند هر متن دیگری متأثر از فرهنگ زمانه خویش است؛^۱ به این معنا که عناصری از فرهنگ زمانه در متون راه یافته که حقیقت و واقعیت خارجی ندارند، بلکه به دلیل مماشات با جامعه یا به هر دلیل دیگر در متن راه می‏یابند.

بنابراین باید فرهنگ زمانه متن شناخته شود و این موارد در فهم متن مورد توجه قرار گیرد. در اینکه متون دینی در قلمرو فرهنگ زمانه تولید می‏شوند نصر حامد ابوزید می‏گوید:

شاید اکنون وقت آن رسیده باشد که بگوییم متون دینی همان متون زبانی هستند و شأن آنها چون شأن سایر متون در قلمرو فرهنگ است.^۲

وی در ادامه می‏نویسد:

اگر متون دینی متون بشری باشند، به حکم وابستگی آنها به زبان و فرهنگ در دوره تاریخی مشخص - یعنی دوره شکل‌گیری و به وجود آمدن آنها -

می‏کنیم که او حق ندارد چشم‏انداز خود را در فهم مفهوم‏سازی متکلم دخالت دهد؛ زیرا اگرچه متنی که مخاطب با آن روبه‏رو است برای مخاطب خود واقعیتی است که وی از آن گزارش می‏دهد در عین حال این متن مفهوم‏سازی گوینده است. اگر مخاطب قصد داشته باشد در مقام فهم، مراد جدی متکلم را به دست آورد باید مفهوم‏سازی او را کشف کند. البته در مقام بیان مخاطب نیز دارای چشم‏اندازی خواهد بود که مفهوم‏سازی مخاطب در مقام تکلم را تشکیل می‏دهد. بدین‏ترتیب فرایند گزارش از واقع و سپس گزارش مخاطب از مفهوم‏سازی متکلم اول به شکل زیر خواهد بود.

شکل شماره ۲: رابطه واقعیت با مفهوم‏سازی متکلم و مخاطب

براین‏اساس کسی که دارای پیش‏فرض‏های ذهنی است، نباید در فهم متن گوینده پیش‏فرض‏های خود را وارد سازد بلکه تنها و تنها باید تلاش کند که مفهوم‏سازی گوینده را کشف نماید. البته در مقام اخبار از واقعیت می‏تواند چشم‏انداز خود را داشته باشد اما در مقام فهم مراد جدی متکلم نباید مفهوم‏سازی و پیش‏فرض‏های خود را وارد کند؛ چراکه در این صورت چشم‏انداز خود را بیان داشته، نه چشم‏انداز گوینده را. بیان دیگر عبارت بالا این است که در مقام تفسیر و تعبیر از متن، مفسر نباید پیش‏فرض‏های ذهنی و علمی خود را دخالت دهد بلکه باید در صدد کشف چشم‏انداز گوینده باشد. البته باید تأکید کنیم که مقام کشف مقام ساخت معنا نیست و اصولاً مفهوم‏سازی صورت نمی‏گیرد.