که به دلیل وجود قواعد زبانی و عرفی، فرد آشنا با زبان عربی آن معنا را میفهمد.۱ شیخ مفید پس از تقسیم معانی آیات قرآن به ظاهر و باطن، ظاهر را چنین تعریف میکند:
۰.و الظاهر هو المطابق لخاص العبارة عنه تحقیقاً علی عادات أهل اللسان کقوله سبحانه إِنَّ اللَّهَ لا یظْلِمُ النَّاسَ شَیئاً وَ لکنَّ النَّاسَ أَنْفُسَهُمْ یظْلِمُونَ فالعقلاء العارفون باللسان یفهمون من ظاهر هذا اللفظ المراد.۲
بنابراین از دیدگاه شیخ مفید فهم لغویانی که به معنای لفظ شناخت پیدا میکنند و آن را به عنوان مراد متکلم با ضوابط و اصول لغوی و زبانی میپذیرند ظهور شمرده میشود.
سید مرتضی نیز ظاهر را «ما امکن ان یعرف المراد به»۳ تعریف کرده است. نزدیک به همین تعریف از شیخ طوسی وجود دارد. شیخ طوسی حتی دلیل اینکه به ظاهر، ظاهر میگویند را ظهور مراد برای شنونده دانسته است:
۰.ما یظهر المراد به للسامع فمن حیث ظهر مراده وصف بانه ظاهر.۴
به رغم تعریفهای گوناگون درباره ظاهر، میتوان قید فهم مراد متکلم را از سوی مخاطب یکی از اساسیترین مؤلفههای تعریف ظاهر در دیدگاه علمای شیعه دانست.۵ برخی از محققان وظیفه مفسر را نیز کشف مراد واقعی آیات دانستهاند.۶ از مولفههای دیگر در تعریف ظاهر وجود ملاک برای ضابطهمند
1.. حیدری، اصول تفسیر و تأویل (مقایسهای روشمند بین آراء علامه طباطبائی و برجستهترین مفسران)، ص۱۰۵.
2.. شیخ مفید، مختصر تذکرة اصول الفقه، ج۲، ص۱۶.
3.. سید مرتضی، الذریعة الی اصول الشریعة، ج۱، ص۳۹۲.
4.. شیخ طوسی، العدة، ص۱۵۴.
5.. ر.ک: حمود الاعرجی، مناهج المتکلمین فی فهم النص القرآنی، ص۱۰۶-۱۰۹.
6.. بابایی و عزیزی و روحانی نژاد، روش تفسیر قرآن، ص۱۶۵.
