قَالَ خَلْقُهُ مَلَک لَهُ رُءُوسٌ بِعَدَدِ الْخَلَائِقِ مَنْ خُلِقَ وَمَنْ یخْلَقُ إِلَی یوْمِ الْقِیامَةِ وَلِکلِّ رَأْسٍ وَجْهٌ وَلِکلِّ آدَمِی رَأْسٌ مِنْ رُءُوسِ الْعَقْل.^۱

بر اساس این روایت، عقل رئوسی جداگانه از انسان دارد که به هر یک از انسان‏ها تعلق می‏گیرد و این رئوس از یک وجود نشئت گرفته‏اند. قوه مفاهمه انسان یک قوه است که البته ممکن است در یکی قوی‏تر و در دیگری ضعیف‏تر باشد؛ اما از نظر هستی‏شناختی از یک وجود بهره می‏گیرد. دلیل اینکه گفته شد ما متفاوت می‏فهمیم، این است که درونیات ما با یکدیگر متفاوت‏اند، اما دست‏کم یک درونی مشترک میان انسان‏ها وجود دارد که سبب می‏شود در انتقال و دریافت مفاهیم دچار خطا نشوند. فلسفه این امر فراتر و بزرگ‏تر از مفاهمه میان انسان‏ها در امور عادی و روزمره زندگی است؛ چراکه فهم خطابات الهی نیز بدون وجود مفاهمه و انتقال درست مفاهیم و در صورت عدم وجود قوه مشترک فهم امکان‏پذیر نخواهد بود. در مقام فهم، عقل در صورت وجود شرایط درست دریافت می‏کند و این همان ضروری بودن فهم انسان است.

اکنون این پرسش رخ می‏نماید که از دیدگاه شناختی نقش عواطف، تجربیات و امور درونی انسان در فهم، چیست؟ آیا درونیات ما در فهم اثر می‏گذارند؟ در صورت اثرگذاری، در چه جایگاهی اثرگذارند و کجا اثری ندارند؟ آیا فهم به صورت صحیح متولد می‏شود و اگر نادرست باشد آیا امکان تصحیح آن وجود دارد؟ آیا امکان مفاهمه وجود دارد یا ما توهم مفاهمه داریم؟ مراد معناشناسان شناختی از اینکه عواطف و درونیات در شناخت واقع دخالت دارند، چیست؟

معناشناسان شناختی اعتقاد دارند که می‏توان واقع را دریافت و مفاهمه نیز

مفاهیم به یکدیگر را تلاش بیهوده‏ای به شمار نمی‏آورند و بر اساس آثاری که در می‏یابند این امر را محقق می‏دانند، روشن می‏شود که مفاهمه میان افراد مختلف همواره برقرار است. بنابراین به صورت فطری انسان‏ها باید از اشتراکاتی برخوردار باشند تا بتوانند مفاهمه برقرار کنند.

از روایات اسلامی چنین برمی‏آید که انسان‏ها از فطریات مشترکی برخوردارند که می‏توانند حتی در امور جزئی با یکدیگر ارتباط برقرار کنند و فهم خود را به اشتراک بگذارند. بر پایه نخستین روایت کافی، قوه مفاهمه انسان‏ها یعنی عقل، یک وجود دارد که در میان انسان‏ها تقسیم شده است:

۰.عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام، قَالَ: «لَمَّا خَلَقَ اللَّهُ الْعَقْلَ اسْتَنْطَقَهُ، ثُمَّ قَالَ لَهُ: أَقْبِلْ فَأَقْبَل ثُمَّ قَالَ لَهُ: أَدْبِرْ، فَأَدْبَرَ ثُمَّ قَالَ وَعِزَّتِی وَجَلَالِی مَا خَلَقْتُ خَلْقَاً هُوَ أَحَبُّ إِلَی مِنْک وَلَا أَکمَلْتُک إِلَّا فِی مَنْ أُحِب».^۱

در روایت معروف هشام از امام کاظم علیه السلام نیز عقل به عنوان حجت باطنی در میان همه انسان‏ها حضور و ظهور دارد:

۰.یا هِشَامُ، إِنَّ لِلّهِ عَلَی النَّاسِ حُجَّتَینِ: حُجَّةً ظَاهِرَةً، وَحُجَّةً بَاطِنَةً، فَأَمَّا الظَّاهِرَةُ فَالرُّسُلُ وَالْأَنْبِیاءُ وَالْأَئِمَّةُ، وَأَمَّا الْبَاطِنَةُ فَالْعُقُولُ.^۲

بنا بر روایات یادشده، عقل در تمامی انسان‏ها قرار داده شده است. اگرچه عقل در افراد مختلف نقصان یا افزایش دارد، اما اصل وجود آن و یکی بودن ماهیت آن در انسان‏ها ثابت‏شده است. در روایت دیگری با صراحت بیشتری به مشترکات عقل در انسان‏ها اشاره شده است.

۰.عَنْ عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام أَنَّ النَّبِی ص سُئِلَ مِمَّا خَلَقَ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ الْعَقْلَ