معرفت است. ارتباط این حوزه با ایمان به گونه‏ای است که نمی‏توان در قرآن و روایات، این دو حوزه و مفاهیم آنها را به‏سادگی از هم تفکیک کرد. به بیان دیگر، مفاهیم این دو حوزه به قدری از نظر معنایی در هم‏ تنیده‏اند که به‏سختی می‏توان مفاهیم موجود در هر یک از آنها را ویژه همان حوزه دانست. از جمله روایاتی که به نقش معرفت در ایمان اشاره دارد، به گونه‏ای که آن را می‏توان از عناصر مرتبط با مفهوم ایمان به شمار آورد، این روایت است:

۰.عَنْ حُسَینٍ الصَّیقَلِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یقُولُ لَا یقْبَلُ اللَّهُ عَمَلاً إِلَّا بِمَعْرِفَةٍ وَ لَا مَعْرِفَةَ إِلَّا بِعَمَلٍ فَمَنْ عَرَفَ دَلَّتْهُ الْمَعْرِفَةُ عَلَی الْعَمَلِ وَمَنْ لَمْ یعْمَلْ فَلَا مَعْرِفَةَ لَهُ أَلَا إِنَ الْإِیمَانَ بَعْضُهُ مِنْ بَعْضٍ.^۱

نمونه دیگر از ارتباط حوزه معرفت به ایمان را می‏توان در روایاتی یافت که بر اساس مضمون آنها برخی مراتب معرفت در ارتباط با ایمان قرار می‏گیرند. نمونه این دست از مراتب معرفت، یقین است که ارتباط انکارناپذیری با حوزه ایمان در قرآن و روایات برقرار کرده است. برای نمونه از جمله آیاتی که به پیوند میان این دو حوزه اشاره می‏کند آیه ۲۴ سوره سجده است.

(وَجَعَلْنا مِنْهُمْ أَئِمَّةً یهْدُونَ بِأَمْرِنا لَمَّا صَبَرُوا وَکانُوا بِآیاتِنا یوقِنُونَ).

در این آیه پیامبران بزرگ الهی به عنوان پیشوایانی که به امر خداوند هدایت می‏کنند، یقین‏دار معرفی شده‏اند. وجود ایمان در این مصادیق و در بالاترین رتبه آن قطعی است. بدین‏ترتیب در قرآن ایمان از طریق ویژگی‏های موقنین در ارتباط با یقین قرار گرفته است. به بیان دیگر وجود عنصر ایمان در کسانی که به عنوان یقین‏داران مطرح شده‏اند در آیات مفروض است. در برخی دیگر از آیات ویژگی ایمان در این افراد به‏روشنی یاد شده است.

آن نیست که در تمامی مصادیق ایمان این مؤلفه‏ها حضور جدی دارند، بلکه در لایه‏های شبکه شعاعی ایمان ممکن است برخی از این مؤلفه‏ها حضور داشته یا نداشته باشند. این ویژگی‏ها در پیش‏نمونه در حقیقت نمایانگر نمونه اولیه هستند که ممکن است در لایه‏های دیگر معنایی برخی از ویژگی‏ها یافت نشوند و یا ویژگی‏های دیگری افزوده شوند که باید در نظریه شبکه شعاعی بررسی شوند.

عناصر مرتبط با قالب ایمان در روایات

در آیات قرآن عناصر دیگری وجود دارند که با عناصر سازنده ارتباط دارند و شبکه قالبی شک را تشکیل می‏دهند.

پیش از بررسی این موارد باید تأکید کنیم که بر اساس روایات، ایمان دارای درجات و مراتبی است که در هر مرتبه و درجه با یک حوزه ارتباط برقرار می‏کند. روایت زیر بر ذومرتبه بودن ایمان تصریح می‏کند:

۰.إِنَ الْإِیمَانَ حَالاتٌ وَدَرَجَاتٌ وَطَبَقَاتٌ وَمَنَازِلُ فَمِنْهُ التَّامُّ الْمُنْتَهَی تَمَامُهُ وَمِنْهُ النَّاقِصُ الْمُنْتَهَی نُقْصَانُهُ وَمِنْهُ الزَّائِدُ الرَّاجِحُ زِیادَتُه.^۱

بدین‏ترتیب هر مرحله از ایمان با عناصری مرتبط خواهد بود که می‏توان آنها را لایه‏های معنایی ایمان در شبکه شعاعی دانست؛ اما برای شناخت حوزه شناختی مفهوم ایمان باید تمامی حوزه‏های مرتبط با آن را شناخت. این حوزه‏ها در حقیقت حوزه‏هایی را تشکیل می‏دهند که عناصر مرتبط در شبکه قالبی نماینده آنها هستند و می‏توان آنها را در موارد زیر مشاهده کرد:

حوزه معرفت

یکی از حوزه‏هایی که با مفهوم ایمان رابطه بسیار نزدیکی برقرار کرده، حوزه