عمل است. بر اساس این عنصر، مؤمن کسی است که حتماً از او عمل ایمانی سر میزند؛ اما این عمل ذومراتب خواهد بود. در روایت زیر به سازنده بودن عمل در مفهوم ایمان و ذومرتبه بودن ایمان تصریح شده است:
۰.عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ:... الْإِیمَانُ عَمَلٌ کلُّهُ وَ الْقَوْلُ بَعْضُ ذَلِک الْعَمَلِ بِفَرْضٍ مِنَ اللَّهِ بَینَ فِی کتَابِهِ وَاضِحٍ نُورُهُ ثَابِتَةٍ حُجَّتُهُ یشْهَدُ لَهُ بِهِ الْکتَابُ وَیدْعُوهُ إِلَیهِ قَالَ قُلْتُ صِفْهُ لِی جُعِلْتُ فِدَاک حَتَّی أَفْهَمَهُ قَالَ الْإِیمَانُ حَالاتٌ وَدَرَجَاتٌ وَ طَبَقَاتٌ وَمَنَازِلُ فَمِنْهُ التَّامُّ الْمُنْتَهَی تَمَامُهُ وَمِنْهُ النَّاقِصُ الْبَینُ نُقْصَانُهُ وَمِنْهُ الرَّاجِحُ الزَّائِدُ رُجْحَانُه.۱
با توجه به اینکه مراتب ایمان باید با استفاده از نظریه شبکه شعاعی بررسی شود، تنها به بیان این نکته بسنده میکنیم که عمل حتی در ایمانی که در روایت فوق ایمان ناقص خوانده شده نیز وجود دارد؛ اما این عمل، کمترین حد را به خود اختصاص میدهد. به بیان دیگر اسلام زمانی ایمان خواهد بود که کمترین عمل را داشته باشد. به همین دلیل حداقل عمل در پیشنمونه ایمان قرار میگیرد. در روایت بالا به مؤلفه بودن قول در معنای ایمان هم اشاره شده و آن هم از عمل به شمار آمده است. بنابراین در پیشنمونه ایمان مؤلفه قول هم وارد است. روایت زیر نشان میدهد که قول نیز در پیشنمونه ایمان قرار دارد:
۰.عَنْ جَعْفَرٍ، عَنْ أَبِیهِ أَنَّهُ قَالَ لَهُ رَجُلٌ: إِنَ الْإِیمَانَ قَدْ یجُوزُ بِالْقَلْبِ دُونَ اللِّسَانِ؟ فَقَالَ لَهُ: إِنْ کانَ ذَلِک کمَا تَقُولُ فَقَدْ حَرُمَ عَلَینَا قِتَالُ الْمُشْرِکینَ؛ وَذَلِک أَنَّا لَا نَدْرِی - بِزَعْمِک - لَعَلَّ ضَمِیرَهُ الْإِیمَانُ فَهَذَا الْقَوْلُ نَقْضٌ لِامْتِحَانِ النَّبِی صلی الله علیه و اله مَنْ کانَ یجِیئُهُ یرِیدُ الْإِسْلَامَ، وَأَخْذِهِ إِیاهُ بِالْبَیعَةِ عَلَیهِ وَشُرُوطِهِ وَشِدَّةِ التَّأْکیدِ.۲
مؤلفه بودن تسلیم، عمل، قول، هدایت و قلب در پیشنمونه ایمان البته به معنای
