را به حرکت در میآورد تا حادثه علّی به وجود آید. سپس زیرحوادثی وجود دارند که رابطه علّی با یکدیگر دارند. پس از آن زیرحادثه قبل از معلول شکل میگیرد و در نهایت زیر حادثه نهایی یا معلول رخ میدهد. در رایجترین حالت در میان مراحل علّی پنجره توجه به سوی مرحله اول و مرحله نهایی باز میشود؛ زیرا اینکه چه کسی یک حادثه خاص را رقم میزند و آن حادثه چه بوده، همواره دو پرسش مهم هر حادثهای را تشکیل میدهند. ارتباط قصد و نیت عامل حادثه با تحقق حادثه به قدری نیرومند است که این دو معمولاً از هم جدا دیده نمیشوند. در زنجیره علّی پس از عامل و معلول مهمترین مرحله، مرحله پیش از مرحله نهایی است که علت مباشری معلول به شمار میرود.
نحوه استنباط معنایی از زنجیره علّی را میتوان در آیه ۳۴ و ۳۵ سوره غافر مشاهده کرد:
(وَ لَقَدْ جَاءَكُمْ يُوسُفُ مِن قَبْلُ بِالْبَيِّنَاتِ فَمَا زِلْتُمْ فِى شَكٍّ مِّمَّا جَاءَكُم بِهِ حَتَّىٰ إِذَاهَلَكَ قُلْتُمْ لَن يَبْعَثَ ٱللَّهُ مِنْ بَعْدِهِ رَسُولاً كَذَٰلِكَ يُضِلُّ ٱللَّهُ مَنْ هُوَ مُسْرِفٌ مُّرْتَابٌ * ٱلَّذِينَ يُجَادِلُونَ فِى آٰيَاتِ ٱللَّهِ بِغَيْرِ سُلْطَانٍ أَتَاهُمْ كَبُرَ مَقْتًا عِندَ ٱللَّهِ وَ عِندَ ٱلَّذِينَ ءَامَنُوا كَذَٰلِكَ يَطْبَعُ ٱللَّهُ عَلَىٰ كُلِّ قَلْبِ مُتَكَبِّرٍ جَبَّارٍ؛
پیش از این یوسف دلایل روشن برای شما آورد، ولی شما هم چنان در آنچه او برای شما آورده بود تردید داشتید؛ تا زمانی که از دنیا رفت، گفتید: هرگز خداوند بعد از او پیامبری مبعوث نخواهد کرد. این گونه خداوند هر اسرافکار تردیدکنندهای را گمراه میسازد * همانها که در آیات خدا بیآنکه دلیلی برایشان آمده باشد به مجادله برمیخیزند؛ (این کارشان) خشم عظیمی نزد خداوند و نزد آنان که ایمان آوردهاند به بار میآورد؛ اینگونه خداوند بر دل هر متکبّر جبّاری مُهر مینهد).
در زنجیره علّی این آیات گمراهی الهی (يُضِلُّ ٱللَّهُ) معلول نهایی است و
