گفتنی است که این ارتباط، تنها به انسان، خدا و علم اعطایی ختم نمی‏شود، بلکه نقش فرشتگان و شیوه انتقال معلومات نیز بر این ارتباط افزوده می‏شود.

ازدیاد، سعه و بسط

در آیاتی دیگر این ارتباط با تعابیر زیر بیان شده است:

- (فَتَعَالَى ٱللَّهُ ٱلْمَلِكُ ٱلْحَقُّ وَ لَا تَعْجَلْ بِالْقُرْءَانِ مِن قَبْلِ أَن يُقْضَىٰ إِلَيْكَ وَحْيُهُ وَ قُل رَّبِّ زِدْنِى عِلْمًا).^۱

- (وَقَالَ لَهُمْ نَبِيُّهُمْ إِنَّ ٱللَّهَ قَدْ بَعَثَ لَكُمْ طَالُوتَ مَلِكًا قَالُوا أَنَّىٰ يَكُونُ لَهُ ٱلْمُلْكُ عَلَيْنَا وَنَحْنُ أَحَقُّ بِالْمُلْكِ مِنْهُ وَلَمْ يُؤْتَ سَعَةً مِّنَ ٱلْمَالِ قَالَ إِنَّ ٱللَّهَ ٱصْطَفَاهُ عَلَيْكُمْ وَزَادَهُ بَسْطَةً فِى ٱلْعِلْمِ وَٱلْجِسْمِ وَٱللَّهُ يُؤْتِى مُلْكَهُ مَن يَشَاءُ وَٱللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ).^۲

در این آیات رشد و زیادت علم نیز از خدا دانسته شده است. این احتمال هست که مراد از زیادت علم، توسعه در تصور ذهنی باشد. البته این احتمال ضعیف است و قرائن معناشناختی آن را تأیید نمی‏کنند. این گمانه در کنار افزایش علم انسان به آخرت که در بخش تحلیل معناشناختی علم بر اساس نقش فاعلی گذشت، قابلیت تحقیق می‏یابد.

آیه ۲۴۷ سوره بقره وجه ارزشی علم را در صدر آیه با تعبیر (ٱصْطَفَاهُ عَلَيْكُمْ) بیان می‏کند و در ذیل آیه این ارزش را تأکید می‏کند و می‏فرماید: (وَٱللَّهُ يُؤْتِى مُلْكَهُ مَن يَشَاءُ). تعابیری چون، خداوند علم را برای شما بر می‏گزیند، خدا ملک خود را به هر کس بخواهد می‏دهد این نوع از علم را، ملک و برگزیده خدا می‏داند که ارزش والای آن را می‏رساند.

فرایند نقشی ندارد و در این فرایند، علم به مثابه باران به تصویر کشیده شده است که از یک مبدأ به یک مقصد منتقل می‏گردد و در این انتقال مثل یک شیء در دستان عامل دیگری است.

ایتاء

تعبیر (ٱلَّذِينَ أُوتُوا ٱلْعِلْمَ) در آیاتی مثل آیه ۲۷ سوره نحل به چشم می‏آید که قرآن با استفاده از آن، بخشی از این ابهام را می‏زداید و توضیح می‏دهد که لفظ «جاءَ العِلمُ» یا «جاءَ مِن العِلمِ»، به معنای استقلال علم در آمدن، یا استقلال ذات انسان در قبول علم نیست، بلکه در به وجود آمدن این علم، فردی دیگر نیز نقش آفرین است. به تعبیر دیگر قرآن آمدن علم بدون وساطتِ اعطاکننده را درست نمی‏داند بلکه آمدن علم، همان علم ایتایی است که در تعابیری نظیر (أُوتُوا ٱلْعِلْمَ)^۱ (وَ مَا أُوتِيتُم مِّنَ ٱلْعِلْمِ إِلَّا قَلِيلاً)^۲ و (أُوتِينَا ٱلْعِلْمَ)^۳ آمده است.

در آیات دیگر این ارتباط کاملاً روشن شده و خداوند به عنوان عطاکننده علم معرفی شده است.^۴ قرآن در آیه ۲۲ سوره یوسف می‏فرماید: (وَ لَمَّا بَلَغَ أَشُدَّهُ ءَاتَيْنَاهُ حُكْمًا وَ عِلْمًا وَ كَذَٰلِكَ نَجْزِى ٱلْمُحْسِنِينَ). بر اساس این نسبت معناشناختی، در علمِ وحیانی، بین انسان، خدا و علم اعطایی رابطه وجود دارد. این نوع از علم که عطایی از طرف خداوند است، دارای بار ارزشی مثبت است و ازاین‏رو قرآن همین عطای علم را پاداشی برای نیکوکاران معرفی می‏کند که نشان دهنده تأثیر عمل بر علم است.