ساختار کتاب معناشناسی شناختی در کاربست متون وحیانی

به طور خلاصه کتاب معناشناسی شناختی در کاربست متون وحیانی به نوعی کاربرد‎سازی و رفع نواقص آثار پیشین به‏ویژه کتاب ارزشمند معناشناسی شناختی قرآن است. این اثر مبانی نظری و قواعد را در دو بخش ساخت معنا و کشف معنا از یکدیگر تفکیک کرده است. بخش اول به مباحث ساخت معنا اختصاص یافته و بخش دوم به مباحث کشف معنا. در بخش ساخت معنا و در فصل ابتدایی آن به معرفی اصول و مبانی معناشناسی شناختی پرداخته و آنها را با اصول و مبانی مطرح در تفسیر آیات قرآن و فهم معانی روایات بررسی کرده است؛ یعنی برای اینکه ببینیم آیا این اصول و مبانی معناشناسی شناختی با اصول فهم آیات و روایات تعارضی دارند یا خیر، آنها را با یکدیگر به سنجش گذاشته‏ایم. همچنین کوشیده‏ایم شبهاتی را که درباره به‏کارگیری قواعد معناشناسی شناختی در آیات و روایات مطرح شده، پاسخ دهیم و نظریه اصلی معناشناسی شناختی را که «مفهوم‏سازی» است در استنباط آیات و روایات به نمایش بگذاریم.

در بخش دوم به معرفی قواعد کاربردی در استنباط از آیات و روایات پرداختیم. افزوده‏هایی نیز بر این قواعد داشته‏ایم؛ یعنی آن‏گونه که این قواعد در کتاب‏های زبان‏شناسی فقط معرفی شده‏اند، تنها به معرفی آنها بسنده نکرده‏ایم، بلکه به بسط و گسترش آن نیز همت گماشتیم. همچنین کوشیده‏ایم این قواعد، نوعی بومی‏سازی به همراه داشته باشند.

با بررسی برخی آیات و روایات با این روش معناشناسی نشان داده‏ایم که می‏توان این قواعد را در کشف معنا از آیات قرآن و روایات به کار گرفت. در بخش کشف معنا ابتدا مقدمه‏ای درباره متن به نگارش درآمده و در فصل دوم

موضوع با روش معناشناسی شناختی نیز به نگارش درآمده است.^۱

در سنجش مشخص می‏شود که معرفت‏شناسی ارائه شده با روش معناشناسی شناختی تفاوت‏های بنیادینی با نگاشته‏های پیش از خود دارد. فارغ از درست یا نادرست بودن این دستاوردها، دست‏کم این نتیجه حاصل شده که معرفت‏شناسی مستخرج با این روش از قرآن با معرفت‏شناسی‏هایی که پیش از آن با روش‏های سنتی حاصل شده‏اند، بسیار متفاوت است. برون‏دادی که از روش‏های قبلی حاصل می‏شود با برون داد روش معناشناسی شناختی، هم از نظر ساختار و هم از لحاظ تحلیل و محتوا و هم از نظر نتایج متفاوت است.

برای نمونه مفهوم شک که با روش معناشناسی شناختی از آیات قرآن به دست می‏آید هرگز به معنای احتمال پنجاه درصدی در معرفت نیست بلکه قرآن نمونه اولیه عدم تسلیم را مصداق شک در نظر گرفته است. همچنین برون‏داد اثری با عنوان معناشناسی شناختی قلب در قرآن^۲ غیر از برون‏دادی است که در تحقیقات انسان‏شناسی گذشته دیده می‏شود. هنگامی که در معناشناسی شناختی، قلب در انسان تحلیل می‏شود یا هنگامی که رابطه قلب پیامبر صلی الله علیه و اله با وحی تبیین می‏یابد نتیجه متفاوت با آن چیزی است که در نگاشته‏های پیشین دیده می‏شود. این پژوهش‏ها نشان‏دهنده نتایج جدیدی است که البته با قرآن نسبت دارد آن هم در یک نظام انسان‏شناسی نوین. به این ترتیب به کارگیری روش معناشناسی در تحلیل موضوعات قرآنی مانند حوزه انسان‏شناسی به نتایجی دست پیدا می‏کند که هم با نظام انسان‏شناسی و جهان‏شناسی قرآن سازگار است و هم یک ساختمان منسجم از آن ارائه می‏دهد.