به نمونه مفهوم «مجازات» توجه کنید.

در مثال مجازات، از یک تعریف برخورداریم که بر اساس آن مجازات شامل تنبیهی می‏شود که در مقابل کار خطایی صورت گیرد. مجازات کننده کسی است که برای مجازات خطای گناه‏کار محق است.

عناصر تشکیل‏دهنده مجازات بدین قرارند:

۱. مجازات‏کننده: کسی که حق دارد گناه‏کار را مجازات کند؛

۲. خسارت‏دیده: کسی یا چیزی که به دلیل عمل گناه‏کار، خسارت دیده است؛

۳. خسارت: عملی در برمی‏گیرد که گناه‏کار انجام داده است و به دلیل آن به خسارت دیده صدمه وارد کرده است؛

۴. گناه‏کار: به کسی گفته می‏شود که به دلیل ارتکاب عملی از سوی او ضرری متوجه خسارت‏دیده شده است و هدف مجازات است؛

۵. مجازات: عملی است که خسارت دیده برای انتقام از گناه‏کار انجام می‏دهد.

مفاهیم دیگری در قالب مجازات وجود دارند که در ارتباط با این مفهوم قرار می‏گیرند، اما در رتبه عناصر اصلی و تشکیل‏دهنده مفهوم مجازات قرار نمی‏گیرند. این مفاهیم بسیار متنوع‏اند، اما به صورت استقرای ناقص با توجه به مفاهیم مرتبط‏تر به گونه‏ای که نزدیک مفهوم مجازات باقی بمانیم می‏توان آنها را بدین شرح زیر دانست: مجازات کردن - کیفر - قصاص - مقابله به مثل - انتقام گرفتن - تنبیه - انتقام.

در شبکه مفهومی قالب واژه‏ها به صورت مستقیم با یکدیگر ربط ندارند، بلکه هر یک از واژه‏های این شبکه با قالب ارتباط دارد و روابط میان واژه‏ها به صورت غیر مستقیم از رابطه واژه‏ها و قالب اشتقاق می‏یابد.^۱

بارز است، آیات قرآن‏ است. به عبارت دیگر چنانچه اجتماع، فرهنگ و محیط مورد تحقیق ما مورد خارجی و انسانی باشد، الگوهای به‏دست‏آمده نیز انسانی خواهند بود؛ اما زمانی که متن قرآن جامعه مورد مطالعه باشد، جامعه تحقیق، فرهنگ و محیط مورد تحقیق نیز متن قرآن خواهد بود. بنابراین برای به دست آوردن پیش‏نمونه معرفت در قرآن باید کلیشه‏های قرآنی، محیط آیات، سرمشق‏ها و نمونه‏های بارز قرآنی به دست آیند. بدین‏ترتیب مراد از کلیشه‏های قرآنی تعریف‏ها و نگاهی است که جامعه آیات قرآن درباره یک واژه دارد و مراد از محیط قرآن، آیات قرآن هستند که یک مفهوم را به عنوان پیش‏نمونه معرفی می‏کنند و از فراوانی برخوردارند. سرمشق فردی است که با نمونه آرمانی قرآنی مطابقت دارد و نمونه بارز نمونه‏ای است که بر اساس آیات قرآن در به وجود آمدن سایر اعضای پدیده نقش دارد.

ساخت قالبی

نظریه قالب را می‏توان توصیف یک موقعیت یا پدیده خارجی دانست که با مشخص کردن تمامی عناصر و عواملی که دارای نقش مفهومی در وقوع آن پدیده هستند، صورت می‏گیرد.^۱ نظریه قالب، نظریه‏ای است که بر اساس آن زبان به عنوان روشی برای مفهوم‏سازی جهان خارج به کار گرفته می‏شود. این نظریه بیان می‏کند که چگونه ما پدیده‏های جهان را به شکل الگوهای مفهومی درمی‏یابیم و این الگوها را در زبان بیان می‏کنیم. در این نظریه، مواد پیکره بنیاد به عنوان منبع اصلی شواهد تجربی، تحلیل‏های قالبی به شمار می‏آیند. توصیف یک مفهوم در نظریه قالب شامل یک تعریف، فهرستی از عناصر تشکیل‏دهنده و تعدادی واژه‏های مرتبط با آن قالب است. برای مشخص شدن روش معناشناسی قالب بنیاد