نظریه انگاره شناختی آرمانی دارای اصول زیر است:

۱. انگاره‏های آرمانی دارای پیش‏نمونه‏اند؛

۲. الگوهای شناختی به صورت انگاره‏های خوشه‏ای هستند؛

۳. پیش‏نمونه از میان الگوهای شناختی انتخاب می‏شود و همان الگوی شناختی مهم‏تر است؛

۴. پیش‏نمونه الگوهای شناختی الزاماً با واقع هماهنگ نیست.

ملاک‏های تعیین پیش‏نمونه در الگوهای شناختی آرمانی

پیش‏نمونه‏ها در نظریه انگاره شناختی آرمانی بر اساس موارد زیر مشخص می‏شوند:

۱. کلیشه‏های اجتماعی: مراد از کلیشه‏های اجتماعی تعریف‏ها و نگاهی است که جامعه درباره یک واژه دارد؛

۲. محیط اطراف: راه دیگر به دست آوردن پیش‏نمونه محیط زندگی است. برای مثال در جایی که گنجشک فراوان است مردم آن منطقه این پرنده را به عنوان پیش‏نمونه پرنده معرفی می‏کنند؛

۳. سرمشق: مراد از سرمشق فردی است که با نمونه آرمانی مطابقت دارد؛

۴. نمونه بارز: برخی از نمونه‏های یک پدیده در به وجود آمدن اعضای دیگر نقش دارند که به عنوان نمونه بارز پیش‏نمونه می‏شوند؛

۵. ترکیب انگاره‏ها یا پیش‏نمونه ترکیبی: گاهی نیز پیش‏نمونه بر اثر ترکیب موارد بالا حاصل می‏شود که به آن پیش‏نمونه ترکیبی می‏گویند.^۱

تمامی ملاک‏های بالا را می‏توان در آیات قرآن مورد توجه قرار داد؛ تنها با افزودن این نکته که در قرآن آنچه تعیین‏کننده کلیشه‏ها، محیط، سرمشق یا نمونه

پیش‏نمونه هر فرد با توجه به محیط و فرهنگی که در آن قرار دارد نسبت به دیگران متفاوت خواهد بود؛

در هر دو (نمونه اولیه و نمونه برتر) تلاش بر این است که مصداق عینی و حسی ارائه شود و فرد معیار عینی و خارجی برای مقوله‏بندی داشته باشد.

نمونه اولیه قابل تغییر نیست ولی نمونه اعلا تغییرپذیر است.

مقوله‏‏بندی روشی است برای تفکر که نمود اصلی آن در دو جهت «تعریف و تقسیم» است؛ یعنی می‏توان از این‏ روش در دو مقام تعریف و تقسیم استفاده کرد؛ اگرچه این دو مقام از لحاظ ماهیت به هم گره خورده‏اند؛ یعنی از یک سو تعریف نوعی تقسیم‏‏بندی است و با تعریف یک شیء تقسیم‏بندی جدیدی ارائه می‏شود و از سوی دیگر با تقسیم و ارائه فصل و جنس یا شرایط لازم و کافی به تعریف یک شیء می‏پردازیم.

ساخت انگاره‏ای

نظریه دیگری که در مقوله‏بندی شناختی وجود دارد نظریه انگاره‏های شناختی ایده‏آل یا آرمانی است. بر اساس این نظریه مقولات در حقیقت با انگاره‏های شناختی آرمانی ارتباط دارند و معنای واژه‏ها به صورت آرمانی درک می‏شوند. انگاره‏ها در حقیقت بازنمودهای ذهنی پایداری هستند که نظریه‏هایی درباره جهان ارائه می‏دهند.^۱ به عبارت دیگر در ذهن ما الگوهای شناختی پایداری وجود دارند که نوع نگاه ما به جهان را تشکیل می‏دهند. در نظریه انگاره‏های شناختی آرمانی نیز پیش‏نمونه نقش اصلی را برعهده دارد، اما پیش‏نمونه از طریق ایجاد رابطه میان چند انگاره شناختی و به وجود آمدن یک برداشت خوشه‏ای به دست می‏آید. بنابراین