شبکه‏های شعاعی و طرحواره‏های تصویری

لیکاف در توضیح شعاعیت معنا و رابطه آن با طرحواره‏های تصویری در مقاله radial network از مثال «بر روی» استفاده می‏کند.^۱ به طور خلاصه هر یک از طرحواره‏های تصویری حاصل از مسیرپیما و مرزنما معنای متفاوتی را نشان می‏دهد. رویکرد تعیین کامل تکثیر معنایی واژه‏ها را نشان می‏دهد و روشن می‏سازد چگونه معانی متعدد برای یک واژه پیدا می‏شود.

معانی متفاوت از تأمل در طرحواره‏های تصویری خاص پیدا می‏شوند. طرحواره‏هایی که جزئیات بیشتری از طرحواره اصلی به دست می‏دهند و در حافظه معنایی ذخیره می‏شوند. یک طرحواره می‏تواند به طرحواره دیگری تغییر کند. تغییراتی که در طرحواره‏ها رخ می‏دهد یا تعبیری که از یک صحنه می‏آوریم با چشم‏انداز ما در ارتباط است؛ برای مثال از تعبیر «سعید بر روی پل قدم زد» و «سعید بر روی تپه قدم زد» با تغییر طرحواره و قرار گرفتن نقطه پایان در کانون توجه دو معنای دیگر پدید می‏آید که مثال‏های زیر آنها را نشان می‏دهند. سعید بر روی پل است و سعید بر روی تپه زندگی می‏کند.

ساخت طرحواره‏ای

ساخت طرحواره‏ای مبتنی بر قاعده‏ای به نام طرحواره‏های تصویری است:

طرحواره‏های تصویری طرحی از تجارب جسمانی انسان هستند که در ذهن وی نقش بسته‏اند. طرحواره‏های تصویری بازتاب تجارب جسمانی‏ای هستند که کسب می‏کنیم.^۲

یک مفهوم لغوی مفهوم خاصی است که با یک شکل واژگانی خاص

معانی جدید را به وجود می‏آورد.

بنابراین بر اساس نظریه شبکه‏های شعاعی اولاً واژه‏ها و معانی آنها نوعی مقولات مفهومی را نشان می‏دهند که وجوه مشترکی با مقولات مفهومی غیر زبانی دارند. به همین دلیل مقولات زبانی ساختار پیش‏نمونه‏ای دارند. ثانیاً معانی واژه‏ها نسبت به پیش‏نمونه مرکزی سازمان می‏یابند. ثالثاً مقولات شعاعی با سازوکارهای شناختی - استعاره و طرحواره‏های تصویری - از پیش‏نمونه توسعه می‏یابند.

شبکه شعاعی و پیش‏نمونه

برخی زبان‏شناسان دیدگاه شعاعیت معنا را یکی از مدل‏های نظریه پیش‏نمونه می‏دانند. نظریه پیش‏نمونه در مقوله‏بندی شناختی به کار می‏رود و بر اساس آن افراد یک مقوله بر اساس ویژگی‏های لازم و کافی^۱ دسته‏بندی نمی‏شوند؛ بلکه با توجه به یک پیش‏نمونه جایگاه خود را در مقوله پیدا می‏کنند. بدین‏ترتیب پیش‏نمونه فرد بودن برای یک مقوله تشکیکی را تشکیل می‏دهد. در یک مجموعه برخی از افراد نسبت به دیگر افراد به محور مقوله نزدیک‏تر و برخی افراد از مرکز دورترند. همین نظریه در معانی جدید یک مفهوم نیز کارایی دارد که از طریق آن می‏توان معانی پیش‏نمونه‏ای را از غیر پیش‏نمونه و معانی مجازی را از حقیقی باز شناخت. به عبارت دیگر نظریه پیش‏نمونه روشی است که براساس آن در مقوله‏بندی مصادیق یک مقوله درجه‏بندی می‏گردند و همین روش در شبکه شعاعی به درجه‏بندی مفاهیم جدید یک معنا کمک می‏کند.