می‏شوند. بنابراین باید در همان ساحت با شناخت عامل تعارض و برطرف کردن آن به حل تعارض پرداخت؛ اما عواملی را که در ساحت معناشناسی سبب تعارض روایات می‏گردند، می‏توان به عوامل زیر تقسیم کرد (البته این دسته‏بندی حصر عقلی نیست و امکان دارد بتوان عوامل دیگری را نیز بر اساس استقرا یافت):

۱. برداشت نادرست از روایت: برداشت نادرست از روایت مربوط به ساحت معناشناسی نمی‏شود؛ زیرا در معناشناسی ما با نص روایات سروکار خواهیم داشت و برداشت از روایت ملاک نخواهد بود. مگر اینکه مراد از این برداشت همان نقل به معنا باشد که در عنوان نقل به معنا بحث آن خواهد آمد؛

۲. نقل به معنا: نقل به معنا نیز از اسباب تعارض معنا نیست؛ زیرا در نقل به معنا اصل اصابه معناست که بحث مفصل آن خواهد آمد؛

۳. احکام ثانویه و حکومتی؛

۴. رعایت شرایط مخاطبان روایت از سوی معصوم؛

۵. اختلاف حوادث و شرایط زمانی و مکانی؛

۶. تقطیع حدیث؛

۷. تغییر حدیث با نسخ؛

۸. تشریع تدریجی؛

۹. تقیه.

از میان عوامل پیش‏گفته نقل به معنا، تقطیع حدیث، تقیه با معناشناسی مرتبط می‏شوند که به بررسی رابطه آنها با معناشناسی شناختی می‏پردازیم.

قواعد معناشناسی شناختی که برخی از آنها در نسبت با دقت‏های دقیق لفظی و عقلی قرار دارند تا چه اندازه ممکن و صحیح است و درنهایت آیا فهم و مفهوم‏سازی‏های به‏دست‏آمده از این قواعد حجت خواهد بود؟ برای یافتن پاسخ این پرسش لازم است تا موانع گفته‏شده بررسی شوند و نحوه مانعیت آنها و رابطه هر یک از آنها با اصول و قواعد معناشناسی شناختی مشخص شود.

معناشناسی شناختی و تعارض متن

تعارض اصطلاحاً عبارت است از «ناسازگاری میان مدلول دو دلیل یا دو روایت».^۱ در تعریف کامل‏تری تعارض چنین تعریف شده است.

تعارض ناسازگاری میان دو یا چند دلیل به حسب مقام اثبات و دلالت است به نحو تناقض یا تضاد.^۲

بنابراین چنانچه دو حدیث از جهت مدلول خود با یکدیگر ناسازگار باشند تا رفع تعارض نمی‏توان به هیچ‏یک از مفاد آن دو استناد کرد. تعارض روایات عوامل بسیاری دارد که بخشی از آن به متن بازمی‏گردد. از جمله پدیده‏هایی نظیر نسخ، عام و خاص، تقیه، نقل به معنا، از بین رفتن قرائن حالیه و مقالیه.^۳ این عوامل در حقیقت با متن روایات دست ‏به ‏گریبان می‏شوند و از همین طریق با معناشناسی درگیر خواهند شد؛ اما عواملی که مربوط به بیرون از متن هستند مانند وضع و جعل حدیث، تصحیف و تحریف، ضابط نبودن راوی و مانند آنکه به طور بی‎واسطه با معناشناسی ارتباط نمی‏یابند در ساحت معناشناسی رخ نمی‏دهند و در مرحله استناد باعث تعارض