در قرآن نیز که استعاره‏های پیچیده و مرکب بسیاری دیده می‏شود عموماً استعاره‏ها با دیگر نظریه‏های شناختی تلفیق شده‏اند. از جمله مواردی که تلفیق استعاره‏های مفهومی و فضاهای ذهنی در آن برجسته شده تلفیق مفهومی در گزاره‏های مربوط به قلب است. استعاره مفهومی قلب در قرآن معمولاً نشان می‏دهد قلب از آن جهت دچار انفعال می‏شود که دارای حیات و زندگی است، ولی در استعاره‏های آیات زیر قلب از آن جهت تأثیر می‏پذیرد که حیات و زندگی ندارد.

(خَتَمَ الله عَلی قُلُوبِهِمْ وَ عَلی سَمْعِهِمْ وَ عَلی أَبْصارِهِمْ غِشاوَةٌ وَ لَهُمْ عَذابٌ عَظیمٌ)؛^۱

(قُلْ أَ رَأَیتُمْ إِنْ أَخَذَ الله سَمْعَکمْ وَ أَبْصارَکمْ وَ خَتَمَ عَلی قُلُوبِکمْ مَنْ إِلهٌ غَیرُ الله یأْتیکمْ بِهِ انْظُرْ کیفَ نُصَرِّفُ الْآیاتِ ثُمَّ هُمْ یصْدِفُونَ)؛^۲

(أَ فَرَأَیتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواهُ وَ أَضَلَّهُ الله عَلی عِلْمٍ وَ خَتَمَ عَلی سَمْعِهِ وَ قَلْبِهِ وَ جَعَلَ عَلی بَصَرِهِ غِشاوَةً فَمَنْ یهْدیهِ مِنْ بَعْدِ الله أَ فَلا تَذَکرُونَ).^۳

در آیات فوق استعاره «قلب نامه است» وجود دارد. ویژگی نامه چنین تبیین می‏شود که هیچ فاعلیتی ندارد و پذیرنده است. در قرآن کریم نگاشت‏ها بین تمام ابعاد نامه و قلب ایجاد نشده، بلکه «مُهر بر نامه» خصوصیتی است که از قلمرو نامه به قلمرو قلب نگاشت یافته است. این نگاشت البته فقط به صورت استعاره مفهومی نیست، بلکه نوعی تلفیق مفهومی را نشان می‏دهد. در استعاره

جایگاهی از تعبیر «روح القدس» بهره برده شده و در جایی که تمام کانال - چه جنبه اتصال به قلب پیامبر صلی الله علیه و اله باشد و چه ارتباط با خدا - در این صورت، از تعبیر جبرئیل استفاده شده است.

۲. احتمال دوم این است که مجراها متفاوت باشند، ولی محتوای انتقال‏یافته، یکی باشد؛ یعنی در انتقال قرآن، چند کانال در کار باشد. مثلاً روح‏الامین کانالی غیر از جبرئیل و روح‏القدس باشد:

الف - این کانال‏ها در طول هم باشند و هر یک بخشی از یک فرایند را از خدا تا قلب پیامبر صلی الله علیه و اله تشکیل دهند.

ب - هر یک از این کانال‏ها کاملاً مستقل باشند.

۳. احتمال دیگر این است که علاوه بر تفاوت کانال‏ها محتواها هم متفاوت باشند و آنچه به وسیله «روح‏القدس» به قلب پیامبر صلی الله علیه و اله نازل می‏شود با محتوایی که به واسطه «روح الامین یا جبرئیل» نازل می‏گردد متفاوت است.

برای ترجیح دادن یکی از این احتمالات، لازم است هر یک از آیات را به صورت مجزا بررسی کنیم و مفهوم‏‏سازی تک‏تک آنها را کشف نماییم که به پژوهشی مستقل نیاز دارد.

کشف تلفیقی

نظریه تلفیق مفهومی از ترکیب دو نظریه استعاره‏های مفهومی و فضاهای ذهنی حاصل شده است. مثالی که زبان‏شناسان شناختی نظریه تلفیق مفهومی بر آن تطبیق داده‏اند، عبارت «این جراح قصاب است» می‏باشد. نظریه استعاره‏های مفهومی به تنهایی نمی‏تواند بر این مثال تطبیق یابد؛ زیرا این عبارت به طور ضمنی یک ارزیابی منفی از عملکرد جراح به مخاطب القا می‏کند که با صرف برقراری نگاشت‏ها این ارزیابی منفی القا نمی‏شود.