97
میراث تفسیری حسین بن سعید اهوازی

سليمان حلّی (م ۸۳۰ ق) انجام شده - باقی مانده و اصل کتاب به دست ما نرسیده است. این خلاصه مختصر بصائر الدرجات نام دارد.۱ بر این اساس، روایات حسین بن سعید در مختصر بصائر الدرجات، به نقل از کتاب بصائر الدرجات سعد بن عبد اللّٰه است. سعد بن عبد اللّٰه، از شاگردان احمد بن محمّد بن عیسی است۲ که کتاب‏های حسین بن سعید را با واسطه استادش دریافت نموده است. شاهد این مطلب، طریق دوم ابن نوح و طریق دوم شیخ طوسی در کتاب الفهرست و نیز طریق دوم شیخ صدوق است.

طریق سوم

طریق سوم مربوط به اسناد روایاتی است که شیخ طوسی در کتاب‏های تهذیب الأحکام و الاستبصار آورده است. شیخ طوسی در این دو کتاب، اسناد روایات حسین بن سعید را به صورت معلّق بیان کرده و در مشیخه آنها، با بیان طرق خود به کتاب‏های حسین بن سعید، تعلیق را جبران نموده است. در مشیخه این دو کتاب، طرق متعدّدی از شیخ طوسی به کتاب‏های حسین بن سعید ذکر شده که نشان می‏دهند کتاب‏های حسین بن سعید از راه‏های متعدّد به وی رسیده‏اند. از این رو، روایات حسین بن سعید در این دو کتاب، به نقل از کتاب‏های اویند که با طرق یاد شده در مشیخه کتاب، به شیخ طوسی رسیده‏اند. البتّه ایشان در موارد اندکی، سند معیّنی مطابق با یکی از طرق موجود در مشیخه، برای روایت ذکر نموده که در پانوشت مربوط به هر روایت، به چنین اسنادی اشاره می‏شود.

طریق‏های چهارم و پنجم

هر دو از سندهای کتاب الکافی هستند که با طرق ابن نوح به کتاب‏های حسین بن سعید مطابقت دارند. سند چهارم، با طریق دوم ابن نوح و سند پنجم با دو طریق نخست او تأیید می‏شوند.

طریق ششم

تعدادی از روایات تفسیر القمی و تفسیر ابن ماهیار، با این سند همراه هستند که با طریق اوّل ابن

1.. ر.ک: الذريعة إلى تصانيف الشيعة: ج ۳ ص ۱۲۴ ش ۴۱۵.

2.. ر.ک: معجم رجال الحديث: ج ۹ ص ۸۳ ش ۵۰۵۸.


میراث تفسیری حسین بن سعید اهوازی
96

در هر صورت، فرات بن ابراهیم بیش از هشتاد روایت تفسیری از حسین بن سعید در کتاب خود نقل نموده که منحصر به خود اوست و در سایر منابع موجود اثری از آنها نیست. هر چند در منابع فهرستی، از سند فرات به روایات حسین بن سعید، به عنوان طریق نقل کتاب‏های حسین بن سعید یاد نشده‏ است،‏ ولی کثرت نقل، آن هم در موضوع تفسیر قرآن، می‏تواند قرینه‏ای بر دستیابی فرات به روایات موجود در کتاب التفسیر حسین بن سعید باشد. به همین دلیل، گزارش فرات از روایات تفسیری حسین بن سعید را به عنوان طریق کشفی می‏شناسیم و روایات او را در مجموعه بازیابی شده می‏آوریم.۱

طریق دوم

دومین سند، به محمّد بن حسن صفّار (م ۲۹۰ ق) و سعد بن عبد اللّٰهاشعری (م ۲۹۹ یا ۳۰۱ ق) اختصاص دارد که هر دو نفر، احادیث حسین بن سعید را از استادشان، احمد بن محمّد بن عیسی دریافت نموده‏اند. نجاشی در ضمن آثار هر یک از اینان، از کتابی با عنوان بصائر الدرجات یاد کرده‏ است که معلوم می‏شود هر یک از آنها، تألیف مستقلّی با این عنوان نگاشته‏اند.۲ در حال حاضر، کتاب محمّد بن حسن صفّار موجود است و یکی از مهم‏ترین منابع بازیابی روایات تفسیری حسین بن سعید به شمار می‏آید؛ چرا که دارای بیش از هفتاد روایت تفسیری حسین بن سعید است. صفّار که از شاگردان احمد بن محمّد بن عیسی به شمار می‏آید،۳ نامش در طریق پنجم شیخ طوسی به کتاب‏های حسین بن سعید ذکر شده است. او کتاب‏های حسین بن سعید را با واسطه استادش، احمد بن محمّد بن عیسی، دریافت و نقل کرده است.

در روزگار ما، تنها خلاصه‏ای از کتاب سعد بن عبد اللّٰه - که به وسیله حسن بن

1.. شایان ذکر است که بر اساس برخی پژوهش‏های جدید (دکتر حسن انصاری در یادداشت‏های خود در سایت کاتبان متذکر شده‏اند) این احتمال وجود دارد که فرات بن ابراهیم روایات تفسیری خود را از فردی غیر از حسین بن سعید اهوازی أخذ نموده است. این فرد که حسین بن سعید بن أزهر نام دارد فردی ناشناخته است. بر اساس این احتمال هر آنچه در بخش تفسیر با عنوان طریق اول گردآوری شده از شمار روایات تفسیری حسین بن سعید خارج خواهد بود

2.. ر.ک: رجال النجاشی: ص ۱۷۷ ش ۴۶۷ و ص ۳۵۴ ش ۹۸۴.

3.. ر.ک: معجم رجال الحديث: ج ۱۶ ص ۲۶۵ ش ۱۰۵۳۲.

  • نام منبع :
    میراث تفسیری حسین بن سعید اهوازی
    سایر پدیدآورندگان :
    صدیقه سادات میردامادی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 1044
صفحه از 336
پرینت  ارسال به