87
میراث تفسیری حسین بن سعید اهوازی

حسین بن سعید شناخته می‏شوند. در حقیقت، از دو ویژگی مشابهت و تکرار، اطمینان نسبی حاصل می‏شود که این اسناد، راه‏های دسترس به کتاب‏های حسین بن سعید بوده‏‏اند. به این ترتیب، هر روایتی که با این اسناد نقل شده‏ باشد، به احتمال زیاد در کتاب‏های حسین بن سعید موجود بوده و از آنها نقل شده‏ است.

در گام چهارم به شناسایی طرق کشفی می‏پردازیم. اسنادی که با وجود عدم مطابقت با طرق نقل کتاب‏های حسین بن سعید، به کثرت، در مجموعه گردآوری شده تکرار شده‏اند، «طریق کشفی» نامیده می‏شوند. هر چند این اسناد با طرق نقل کتاب‏های حسین بن سعید مطابقت ندارند، ولی تشابه سند و فراوانی نقل در موضوع واحد را می‏توان قرینه‏ای بر نقل از کتاب التفسیر قلمداد نمود. به احتمالی این اسناد، همسو با برخی طرق‏ نقل کتاب‏های حسین بن سعید بوده‏اند که در کتاب‏های فهرست ثبت نشد‏ه‏اند.

در آخرین گام، طرق شاذ شناسایی می‏شوند. اسنادی که افزون بر عدم مطابقت با طرق نقل کتاب‏ها، به صورت منفرد در کتاب آمده‏اند یا در موارد اندکی تکرار شده‏اند، «طریق شاذ» نامیده می‏شوند. با توجّه به تردید در انتساب چنین روایاتی به کتاب التفسیر، روایاتی را که طریق آنها شاذ است، در کنار روایات مرسل، در بخش ملحقات می‏آوریم.

با برداشتن گام‏های یاد شده می‏توان به مجموعه‏ای از روایات با موضوع تفسیر قرآن دست یافت که از حسین بن سعید گزارش شده‏اند. رعایت این گام‏‏ها، در دستیابی به روایات تفسیری حسین بن سعید - که در مجموعه کتب ثلاثین او جای داشته‏اند - مؤثّر است. به بیان دیگر، اطمینان نسبی حاصل می‏شود که این اندازه از روایات تفسیری، به صورت نقل‏های پراکنده و شفاهی نبوده و از کتاب‏های او نقل شده‏اند.

از آن جا که محتوای اثر حاضر، از طریق کتاب‏های دیگر به ما رسیده و ساختار اوّلیه کتاب التفسیر بر ما پوشیده است، در بازیابی آن، تنگناهایی پیش روست. نخست، این که ما به موقعیت قرار گرفتن روایات در این کتاب آگاه نیستیم و نمی‏دانیم او هر روایت را چگونه و با چه مبنایی ذیل آیات قرار داده است؛ یعنی نمی‏دانیم آیا وی به شیوه برخی مفسّران، روایات متناسب هر آیه را در ذیل آن قرار داده یا مانند برخی از آثار خود چون


میراث تفسیری حسین بن سعید اهوازی
86

اسناد روایات موجود در کتاب‏های حدیثی با نام ناقلان کتاب‏های حسین بن سعید در کتاب‏های فهرست، مطابقت داشته باشند، می‏تواند قرینه‏ای در جهت احیای کتاب قلمداد گردد.

در مجموعه حاضر، برای بازیابی و احیای کتاب تفسیر حسین بن سعید اهوازی، گام‏هایی به شرح زیر برمی‏داریم:

در گام نخست، به معیار شناخت روایات تفسیری توجّه می‏کنیم و تعریفی از روایت تفسیری ارائه می‏نماییم تا بر اساس آن، احادیث تفسیری حسین بن سعید از منابع روایی شیعه جمع‏آوری و شناسایی شوند.۱ براساس این معیار، روایات تفسیری حسین بن سعید را از منابع موجود گردآوری می‏کنیم و به ترتیب سوره‏های قرآن کریم سامان می‏دهیم. به این ترتیب، در هر یک از سوره‏های قرآن، روایات مرتبط با هر آیه، با شماره مسلسل درج می‏گردند.

در گام دوم، طرق نقل کتاب‏های حسین به سعید شناسایی می‏شوند. برای این منظور، طرقی که نجاشی و شیخ طوسی از کتاب‏های حسین بن سعید گزارش نموده‏اند و نیز طرق موجود در مشیخه کتاب‏های کتاب من لا یحضره الفقیه، تهذیب الأحکام و الاستبصار را گرد می‏آوریم.

گام سوم به استخراج راه‏های ورود احادیث تفسیری حسین بن سعید به کتاب‏های حدیثی اختصاص دارد. به بیان دیگر، در این مرحله تلاش می‏شود تا بر اساس اسناد روایاتِ گردآوری شده، طرق صاحبان کتاب‏های حدیثی به کتاب‏های حسین بن سعید شناسایی شوند. برای انجام این مهم، اسنادی را که از ابتدا تا حسین بن سعید مشابهت داشته و در روایات متعدّد تکرار شده‏اند، با طرق نقل کتاب‏های حسین بن سعید مقایسه می‏کنیم. اسنادی که افزون بر مطابقت با طرق نقل کتاب‏های حسین بن سعید، در موارد متعدّد تکرار شده‏اند، به عنوان راه‏های دسترس صاحبان کتاب‏های حدیثی به کتاب‏های

1.. معیار روایت تفسیری در اثر حاضر، روایتی است که در بر دارندۀ آگاهی‏هایی متناسب و مؤثّر در تبیین مدالیل، مفاهیم و مقاصد قرآنی بوده، مفاهیم آیات را در تحلیل حوادث و مسائل به کار برده باشد یا اطّلاعاتی سودمند در شناخت قرآن ارائه نماید.

  • نام منبع :
    میراث تفسیری حسین بن سعید اهوازی
    سایر پدیدآورندگان :
    صدیقه سادات میردامادی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 1361
صفحه از 336
پرینت  ارسال به