63
میراث تفسیری حسین بن سعید اهوازی

این گفتار، بیانگر عنایت ویژه ابن وليد۱ و محمّد بن علی بن بابویه۲ به نقل‏ها و کتاب‏های حسین بن سعید است. توجّه این افراد - که در جلالت، بزرگی، وثاقت و دقّت در نقل، شهره ‏اند - و از ناقدان اخبار و بصيران و آگاهان به رجال حديث به شمار می‏آیند - نشانه همسویی فکری و روشی آنان با حسین بن سعید در تعامل با روایات است.

همسویی فکری حسین بن سعید با محدّثان قم، نه تنها زمینه نفوذ آثار فقهی او را در این شهر فراهم آورد، بلکه با وجود سختگیری مشایخ قم در مباحث حوزه امامت، روایات فراوانی از او در باره امام‏شناسی به آثار بزرگان این شهر راه یافت، به طوری که محمّد بن حسن صفّار در کتاب بصائر الدرجات، نزدیک به دویست روایت با رنگ و بوی اعتقادی، در باره مقام بلند ائمّه علیهم السلام از او آورده است.

آثار علمی

از دیرباز، محدّثان و اصحاب ائمّه علیهم السلام به کتابت حدیث و صیانت از این میراث گران‏بها توجّه داشته‏اند. آنان از همان سال‏های نخستین به نگارش روایات در اصل‏ها و کتاب‏های حدیثی، بدون تبویب موضوعی و ترتیب خاص پرداختند؛ ولی تدوین موضوعی احادیث در اواخر قرن دوم هجری به دست اصحاب ائمّه علیهم السلام شکل گرفت. در این میان، حسین بن سعید و برادرش توانستند با همکاری و مشارکت یکدیگر مجموعه‏ای را گرد آورند که به کتب ثلاثین مشهور شد.

1.. نجاشی در شرح حال ابن ولید چنین می‏گوید: «أبو جعفر محمّد بن الحسن بن أحمد بن الوليد، شيخ القميّين و فقيههم و متقدّمهم و وجههم، و يقال: إنّه نزيل قم و ما كان أصله منها. ثقة ثقة عين مسكون إليه» (رجال النجاشی: ص ۳۸۳ ش ۱۰۴۲) و شیخ طوسی از او با اوصافی چون: جليل القدر، عارف بالرجال و موثوقٌ به یاد می‏کند (ر.ک: الفهرست: ص ۲۳۷ ش ۷۰۹).

2.. نجاشی در معرّفی او می‏گوید: «أبو جعفر محمّد بن عليّ بن الحسين بن موسى بن بابويه القمّي نزيل الريّ، شيخنا و فقيهنا و وجه الطائفة بخراسان، و كان ورد بغداد سنة خمس و خمسين و ثلاثمئة و سمع منه شيوخ الطائفة و هو حدث السنّ». (رجال النجاشي: ص ۳۸۹ ش ۱۰۴۹). همچنین شیخ طوسی او را با این اوصاف می‏ستاید: «جليل القدر، كان جليلاً حافظاً للأحاديث بصيراً بالرجال ناقداً للأخبار، لم يُرَ في القمّيّين مثله في حفظه و كثرة علمه» (ر.ک: الفهرست: ص ۲۳۷ ش ۷۱۰).


میراث تفسیری حسین بن سعید اهوازی
62

فقه شیعه، به ثمر نشست. این مسئله نشان می‏دهد از نگاه محدّثان قم، حسین بن سعید، دارای شرایط یاد شده و همسو با اندیشه‏های آنان بوده و آثار او با مبانی ایشان در برخورد با روایت سازگاری داشته است. بر این اساس، حسین بن سعید را باید همچون محدّثان قم، نص‏گرایی دانست که روایت را با هر کیفیتی نمی‏پذیرفته و به نقّادی روایت با ضوابط اخذ و نقل حدیث، و مبانی مسلّم عقیدتی معتقد بوده است. همین موجب شده تا آثار او مورد توجّه بزرگان حوزه قم قرار گیرد و ایشان آثار خویش را با تکیه بر کتاب‏های حسین بن سعید به نگارش آورند. در تأیید این مطلب، می‏توان به گفتار شیخ صدوق در مقدّمه کتاب من لا يحضره الفقيه اشاره نمود که:

کلّیه احادیثی که در این کتاب است، از کتاب‏های مشهور و مورد اعتمادی استخراج شده که علما به آنها مراجعه می‏کنند، مانند کتاب حريز بن عبد اللّٰهسجستانی... و کتاب‏های حسین بن سعید و....۱

توجّه محدّثان قم به آثار حسین بن سعید، به اندازه‏ای است که پس از انتشار آن آثار در قم، روایات او معیار ارزیابی آثار سایر محدّثان قرار گرفت. نجاشی به نقل از ابن ولید و شیخ طوسی به نقل از محمّد بن علی بن بابویه (شیخ صدوق)، در شرح حال محمّد بن اورمه۲ چنین می‏گویند:

از آن جا که وی (محمّد بن اورمه) متّهم به غلو است، هر آنچه از کتاب‏های او در آثار حسین بن سعید و غیر او نیز یافت شود، قابل قبول و مورد اعتماد است و می‏توان بر اساس آن فتوا داد و هر آنچه خود به نقل آن منفرد است و تنها او روایت نموده، عملِ بدان جایز نیست و نمی‏توان بر آن اعتماد کرد.۳

1.. کتاب من لايحضره الفقيه: ج ۱ ص ۳.

2.. او فردی متّهم به غلو و دارای کتاب‌‌هایی مانند كتاب‏های حسين بن سعيد است (ر.ک: رجال النجاشی: ص ۳۲۹ ش ۸۹۱، الفهرست: ص ۲۲۰ ش ۶۲۰).

3.. «فكلّ ما كان في كتبه ممّا يوجد في كتب الحسين بن سعيد و غيره فإنّه معتمد عليه و يفتي به، و كلّ ما تفرّد به لم يجُز العمل عليه و لا يعتمد» (رجال النجاشی: ص ۳۲۹ ش ۸۹۱، الفهرست: ص ۲۲۰ ش ۶۲۰).

  • نام منبع :
    میراث تفسیری حسین بن سعید اهوازی
    سایر پدیدآورندگان :
    صدیقه سادات میردامادی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 1302
صفحه از 336
پرینت  ارسال به