حضور در اهواز
بر اساس گزارش منابع رجالی و بررسی جغرافیای حضور مشایخ و شاگردان حسین بن سعید، او به همراه برادرش، حسن بن سعید، پس از گذراندن تحصیلات در حوزههای گوناگون عراق، برای ترویج مکتب اهل بیت علیهم السلام به اهواز مهاجرت نمود.۱ در آن روزگار، شهر قم مملو از محبّان اهل بیت علیهم السلام و بستر مناسبی برای گسترش اندیشه شیعه به شمار میآمد؛ ولی دو برادر، مدّتی به ظاهر طولانی در اهواز سکنا گزیدند. شاهد این مطلب، شهرت آن دو به «اهوازی» است. با این که منابع رجالی به اصالت کوفی آنها تصریح دارند، ایشان را با شهرت «اهوازی» معرفی مینمایند. این مطلب نشان دهنده ارتباط عمیق آنها با اهواز و حضور پررنگشان در این شهر است.۲
در مورد علّت سکونت حسین بن سعید در اهواز، چند احتمال وجود دارد. نخست، موقعیت جغرافیایی اهواز است که عامل و زمینهای مناسب بود تا اهواز به کانون اجتماع محدّثان شیعه تبدیل گردد. از یک سو، نزدیکی اهواز به شهرهای عراق، میتوانست در رفت و آمد به خاستگاه اصلی شیعه و دستیابی به اطّلاعات مؤثّر باشد و از سوی دیگر، وجود خاندانهای شیعی در این شهر، بستر مناسب برای فعّالیت علمی شیعیان را فراهم میآورد. همچنین این شهر، در مسیر یکی از راههای اصلی اتّصال مرکز ایران به عراق بود.۳
1.. خلاصة الأقوال: ص ۱۱۴ ش ۴.
2.. نظیر چنین انتسابهایی در مورد اشخاص به وفور یافت میشود. برای نمونه، منابع رجالی، یحیی بن عمران حلبی را کوفی دانسته و در بارۀ شهرت او به حلبی نوشتهاند: «به خاطر تجارت به شهر حلب، به حلبی شهرت یافت» (رجال الطوسی: ص ۳۴۶ ش ۵۱۶۶، رجال ابن داوود: ص ۲۰۴ ش ۱۷۱۳).
3.. در برخی منابع، برای کسانی که قصد رفتن از قم به عراق یا از عراق به قم را داشتند، به دو مسیر اشاره شده است: راه نخست، راه بغداد به ایالت جبال است که به قصر شیرین منتهی میشود. سپس به سر پل ذهاب و کرمانشاه و دینور میرسد و از آن جا به سمت همدان و روستاهای آن، و در نهایت به قم میانجامد. راه دوم، راه بغداد به خوزستان است که از طریق بصره به اهواز و از آن جا به ایذه، اصفهان و در نهایت به قم میرسد. بر اساس گزارشهای تاریخی، مسیر حرکت امام رضا علیه السلام نیز از بصره به (( اهواز بوده است (ر.ک: «مناسبات فکری دو حوزه علمی تشیع قم و اهواز در قرنهای دوم و سوم هجری»، تاریخ اسلام «فصلنامۀ علمی ـ پژوهشی» زمستان ۱۳۹۵، ش ۶۸).
