39
میراث تفسیری حسین بن سعید اهوازی

هم در شمار مشایخ حسین بن سعید ذکر شده‏اند و هم روایات اندکی از او نقل کرده‏اند. به همین دلیل، در شاگردی آنها جای تأمّل وجود دارد؛ مانند حسن بن محبوب و علی بن حکم. به نظر می‏رسد حسین بن سعید چندان که به دنبال مشایخ حدیث و ثبت و ضبط آثار آنان و تألیف اندوخته‏های علمی خویش بوده، کمتر توفیق یافته تا معلومات خود را به شاگردان بسیاری منتقل سازد. در حقیقت، او یک مؤلّف و جامع‏نگار است که بیشتر می‏نویسد و کمتر به تدریس می‏پردازد. از این رو، اندک بودن شمار شاگردان نسبت به اساتید وی، امری طبیعی است. از سویی، مقایسه شاگردان و مشایخ شخصیت‏های بزرگ علمی همچون شیخ کلینی، شیخ صدوق و شیخ طوسی نشان می‏دهد که مشایخ، چندین برابر شاگردان هستند. علّت، آن است که ثبت مشایخ یک فرد از ثبت شاگردان او آسان‏تر است. تاریخ ردّ پای شاگردان مشایخ را به اندازه اساتید آنها بر جای نگذاشته است. به همین دلیل، یافتن همه شاگردان نیاز به تحقیقات وسیع علمی دارد. این مطلب در مورد اندک بودن شاگردان حسین بن سعید نیز محتمل است.

بنا بر آنچه گفته شد، حسین بن سعید، بیش از آن که به تدریس و تشکیل محافل درسی اهتمام داشته باشد، سعی خود را در نگارش فقه و روایات اهل بیت علیهم السلام به کار گرفته است و افراد محدودی که اخبار او را گزارش کرده‏اند، ناشر کتاب‏های او هستند. البتّه بر اساس برخی قرائن، او نیز مانند سایر بزرگان، مجالس درسی داشته و افزون بر نگارش کتاب، به تربیت شاگردان نیز توجّه داشته است. شاهد این مطلب، الفاظ «حدّثنا» و «أخبرنا» است که توسّط برخی شاگردان او در نقل روایاتش به کار گرفته شده است.۱

مطالعه جغرافیای حضور شاگردان حسین بن سعید نشان می‏دهد شاگردان او همگی از حوزه قم و اطراف آن - یعنی - ری هستند. افرادی چون احمد بن محمّد بن عيسى،

1.. برای نمونه احمد بن محمّد بن عیسی و حسین بن حسن بن ابان و علیّ بن مهزیار - که هر سه اخبار فراوانی از حسین بن سعید گزارش کرده‏اند - ‏در موارد متعدّد، از الفاظ «حدّثنا» و «أخبرنا» که به ترتیب بر سماع (شنیدن از زبان استاد) و قرائت (خواندن نزد استاد و گرفتن تأیید از او) دلالت دارند، استفاده نموده‏اند (ر.ک: ثواب الأعمال: ص ۶۰، معانی الأخبار: ص ۳۳۷ ح ۲، تهذیب الأحکام: ج ۲ ص ۵۷، مختصر بصائر الدرجات: ص ۱۱۷ و ۲۰۹؛ و سایر موارد).


میراث تفسیری حسین بن سعید اهوازی
38

با مطالعه جغرافیای این مشایخ، معلوم می‏شود که بیش از نود درصد از اساتید او مربوط به حوزه‏های کشور عراق یعنی کوفه، بغداد و بصره هستند. اساتید عراقی نیز غالباً کوفی و از فقهای اصحاب ائمّه علیهم السلاماند. بیش از چهار هزار روایت از روایات موجود در کتب اربعه، به وسیله حسین بن سعید از این مشایخ اخذ و نقل شده است.۱ در مقابل، شمار اندکی از مشایخ کم‏روایت او، منسوب به قم هستند که معلوم می‏شود بر حیات علمی او تأثیر چندانی نداشته‏اند.

از میان مشایخ پُرروایت حسین بن سعید، تنها یکی ساکن اهواز است که روایات فراوانی را از او نقل کرده است. بر اساس شمارش آیة اللّٰه خویی، در کتب اربعه بیش از نهصد روایت از حسین بن سعید به نقل از فضالة بن ایّوب اهوازی موجود است که نشان می‏دهد فضاله از اساتید اصلی و تأثیرگذار در حیات علمی حسین بن سعید است.

با توجّه به آمار ارائه شده می‏توان گفت سالیان تحصیل حسین بن سعید اهوازی، در حوزه‏های عراق بویژه حوزه کوفه سپری شده است. او بجز یونس بن عبد الرحمان، از تمام فقهای اصحاب امام کاظم و امام رضا علیهما السلام که در دسته سوم از اصحاب اجماع قرار دارند، روایت نقل نموده و بسیاری از روایات فقهی را از طریق این افراد گزارش کرده است. افزون بر این، در میان اساتید او نام برخی از متکلّمان اصحاب ائمّه علیهم السلام به چشم می‏خورد که عمدتاً ساکن بغداد بوده‏اند، مانند علی بن منصور که از شاگردان هشام بن حکم بوده و حسن بن علی بن یقطین که فقیه و متکلّم معرّفی شده است و نیز علی بن اسماعیل میثمی که نجاشی در باره او می‏نویسد:‏ «كان من وجوه المتكلّمين من أصحابنا»۲ و ساکن بصره بوده است.

بر خلاف کثرت مشایخ حسین بن سعید، شاگردان او بسیار اندک‏اند. آیة اللّٰه خویی، شمار شاگردان او در اسناد کتب اربعه را نوزده نفر ذکر نموده است.۳ برخی از این افراد،

1.. به گفتۀ نیز اللّٰهخویی در معجم رجال الحديث، تعداد احادیث حسین بن سعید در کتب اربعه به حدود ۵۰۲۶ مورد می‏رسد (ر.ک: معجم رجال الحدیث: ج ۶ ص ۲۶۸ ش ۳۴۲۴).

2.. رجال النجاشی: ص ۲۵۱ ش ۶۶۱.

3.. ر.ک: معجم رجال الحدیث: ج ۶ ص ۲۷۰ ـ ۲۶۸ ش ۳۴۲۴.

  • نام منبع :
    میراث تفسیری حسین بن سعید اهوازی
    سایر پدیدآورندگان :
    صدیقه سادات میردامادی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 1275
صفحه از 336
پرینت  ارسال به