گرایشی نشان نداده‏اند. در واقع، اهتمام شیعه در آن روزگار، حفظ میراث اهل بیت علیهم السلام و سامان‏بخشی به معارف ایشان بوده است. حسین بن سعید نیز از گرایش‏ها و جریان‏های سیاسی حاکم دوری گزیده و با بهره‏گیری از نشاط علمی حاکم بر حوزه‏های شیعی در این دوران، به دانش‏اندوزی نزد اساتید گوناگون پرداخته تا توشه مناسب برای نگارش کتاب‏هایی جامع در حوزه فقه اهل بیت علیهم السلام را فراهم آورد.

حیات علمی و گستره آن

حسین بن سعید، از راویانی است که نام او با سه حوزه کوفه، اهواز و قم گره خورده است. او در کوفه تولّد یافته

و اصالت کوفی دارد. پس از گذرانِ سال‏هایی از زندگی، به همراه برادرش حسن ـ که او نیز از دانشوارن برجسته شیعه به شمار می‏آید ـ ره‏سپار اهواز شده و روزگاری در این دیار سکنا گزیده است. پس از آن، راهی قم شده و سالیان پایانی عمر خویش را در این شهر سپری نموده است.^۱ با این که در منابع رجالی و کتاب‏های تراجم موجود، در باره چگونگی گذر سالیان عمر او در این سه حوزه سخنی گفته نشده، می‏توان به قرائنی در باره جغرافیای زندگی و پیوند او با این سه حوزه دست یافت.

مطالعه تاریخ شیعه نشان می‏دهد شیعیان و راویان امامیّه از همان سال‏های نخست در نقاط گوناگون عالم اسلام حضور داشته‏اند. از سوی دیگر، شهر کوفه مرکز علمی شیعیان و محلّ حضور عالمان و محدّثان بزرگ امامیّه به شمار می‏آید. بدون تردید، دوران امامت امام باقر و امام صادق علیهما السلام عصر طلایی حدیث امامیّه است که موجب پرورش راویان فقیه و رواج حدیث در حوزه شیعه شده است. در همین سال‏ها، مدرسه حدیثی شیعه در کوفه شکل گرفته و تا سال‏های آغازین غیبت صغرا، محلّ آمد و شد طالبان علوم اهل بیت علیهم السلام و مرکز نشر آثار ایشان بوده است. مسجد کوفه در کنار محافل گوناگون علمی در این شهر، کوفه را به مرکز پُررونق فقه و حدیث شیعه تبدیل ساخته است.

به نظر می‏رسد حسین بن سعید نیز در باره این قیام و مانند آن، چنین دیدگاهی داشته و به پرهیز از چنین حرکت‏هایی گرایش داشته است. شاهد این مطلب، روایاتی از او است که بر بی‏ثمر ماندن قیام‏های بنی حسن علیه السلام دلالت دارند.^۱ بر اساس روایتی که نام حسین بن سعید در سند آن ذکر شده است، امام صادق علیه السلام می‏فرماید:

در کتاب فاطمه علیها السلام می‏نگریستم. هیچ فرمان‏روایی که فرمان براند، نیست مگر این که نام او و پدرش در آن نوشته شده است. در این کتاب برای فرزندان حسن علیه السلام چیزی نیافتم.^۲

از دیگر رخدادهای این سال‏ها در شهر کوفه، شورش یکی از فرزندان امام کاظم علیه السلام به نام عبّاس است.^۳ او به تحریک یکی از کارگزاران دولت عبّاسی به نام حمید بن عبد الحمید، مردم را به خلافت برادرش امام رضا علیه السلام، دعوت کرد و ایشان را به عنوان خلیفه پس از مأمون معرّفی نمود. عبد الحمید به او وعده همکاری داده و گفته بود: «به طرفداری از برادرت قیام کن و بدان که کوفیان تو را همراهی خواهند کرد». زمانی که عبّاس، دعوت خویش را به مردم کوفه اعلان نمود، برخی از اهل کوفه او را همراهی کردند و دعوتش را پذیرفتند؛ ولی شیعیان در مقابل او موضعگیری کردند و گفتند: «ما با مأمون کاری نداریم. اگر ما را فقط به سوی برادرت دعوت کنی، با تو هستیم». او در پاسخ گفت: «من شما را بعد از مأمون به سوی برادرم دعوت می‏کنم». این مسئله موجب شد شیعیان کوفه از حمایت او دست کشیدند و او را رها ساختند.^۴

به این ترتیب، دو قیام علوی در دوران حضور حسین بن سعید در کوفه، رخ داده که هیچ یک مورد نظر شیعیان و نزدیکان ائمّه علیهم السلام نبوده و آنان به جریان‏های سیاسی فعّال