یعنی تعارض آنها بر اساس قواعد جمع عرفی همچون تقييد، تخصيص و... قابل رفع است.^۱ وجود چنین احادیثی در میراث روایی، آشنایی با دانش مختلف الحدیث را برای محدّثان ضروری ساخته است. با این که پدیده اختلاف، به احادیث فقهی اختصاص ندارد، کثرت انتشار احادیث مختلف در حوزه روایات فقهی، بر اهمیّت این دانش در نزد فقیهان افزوده است.

در میان شیعیان، کتاب اختلاف الحديث ابن ابی‏عمير، يونس بن عبد ‏الرحمان و احمد بن خالد برقی در قرن سوم هجری و کتاب الاستبصار فيما اختلف من الأخبار شيخ طوسی در قرن پنجم و در میان اهل سنّت، افرادی چون: شافعی (م ۲۰۴ ق)، ابن قتيبه (م ۲۷۶ ق) و ابو ‏يحيى زكريّا بن يحيى ساجی (م ۳۰۷ ق)، در حوزه احادیث مختلف کتاب‏هایی تألیف کرده‏اند.^۲ در میان شیعیان، مهم‏ترین کتابی که در باره احادیث مختلف نگاشته شده، کتاب الاستبصار است که شیخ طوسی در آن، نخست احادیث همسو با عنوان باب و در پایان، روایاتی را که با سایر احادیث آن باب اختلاف دارند، بیان می‏کند و سپس به اختلاف موجود اشاره کرده و راه‏ حلّ جمع میان آنها را بیان می‏کند.

در میان روایات تفسیری حسین بن سعید، نمونه‏هایی از احادیث مختلف به چشم می‏خورند که بیشتر به حوزه مباحث فقهی مربوط می‏شوند، گرچه تعداد این روایات زیاد نیست و محتوای غالب روایات حسین بن سعید با سایر روایات موافق است. در روایات تفسیری او، موارد زیر به عنوان روایات مختلف شناخته می‏شوند:

۱. توزیع زکات فطره یک نفر بین جمع: حسین بن سعید به نقل از اسحاق بن مبارک روایت می‏کند:

از امام کاظم علیه السلام در باره صدقه فطره پرسیدم که آیا جزء این آیه: (وَأَقيمُوا الصَّلاةَ وَآتُوا الزَّكاةَ)^۳ است؟ فرمود: «آرى، و صدقه به خرما نزد من محبوب‏تر است؛ زيرا

است که اندیشمندان شیعه و حتّی شعرای آن، همواره در بیان فضیلت امیر مؤمنان علیه السلام بِدان استناد نموده‏اند.^۱ شمار زیادی از دانشمندان اهل سنّت نیز این حدیث را پذیرفته و به تصحیح سند آن پرداخته‏اند. به گفته علّامه امینی، حدیث ردّ الشمس را گروهی از دانشمندان اهل سنّت با سندهای فراوان گردآوری نموده‏اند. وی معتقد است استادان و کارآزمودگان حدیث اهل سنّت در باره این سندها به چند شکل واکنش نشان داده‏اند. برخی، شماری از این سندها را صحیح و گروهی، شمار دیگری از آنها را حسَن دانسته‏اند. گروهی نیز به افرادی چون: ابن حزم، ابن جوزی، ابن تیمیّه و ابن کثیر - که به این حدیث طعن زده و آن را ضعیف دانسته‏اند - به شدّت انتقاد نموده و آنها را نکوهش کرده‏اند. گروه دیگری از بزرگان که انکار این حدیث برایشان گران آمده است، به نگارش تألیف مستقل در باره آن پرداخته و اسناد آن را گردآوری نموده‏اند.^۲

ب - احادیث مختلف

احادیث مختلف، صنفی از احادیث هستند که در ظاهر معنا با یکدیگر تصادم و برخورد دارند، یا به گونه‏ای که با تقييد مطلق، تخصيص عام و حمل بر برخی وجوه تأويلی، جمع بین آنها ممکن است و یا چنان در تضادند که باید یکی از آن دو را طرد نمود و کنار گذاشت.^۳ مختلف الحدیث، شاخه‏ای‏ از علم‏ الحديث‏ است كه‏ به‏ مقايسه محتواى چنین‏ احاديثی‏ می‏پردازد و وجوه‏ اختلاف ميان‏ آنها را بررسى‏ می‏کند. مخالفت بین احادیث، گاهی به حدّ تعارض می‏رسد، که در این صورت باید راهی برای رفع تعارض جستجو نمود.

تعارض بين احاديث، گاهی مستقر است؛ یعنی جمع بین آنها دشوار است و راه حلّی برای رفع تعارضشان یافت نمی‏شود. به تعبیر دیگر، نه یکی از دو حدیث متعارض قابل ترجیح بر دیگری است و نه می‏توان هر دو را برگزید. گاهی نیز تعارض غير مستقر است؛