غالباً به بیان جایگاه ائمّه علیهم السلام و منزلت ایشان اختصاص دارند.^۱ افزون بر این، موضوعات فرعی گوناگونی در میان روایات تفسیری او به چشم می‏خورند.

از این رو شایسته است کتاب تفسیر حسین بن سعید، در ضمن جامع‏نگاری او تحلیل گردد؛ چرا که بیشتر به انگیزه گردآوری و تبویب روایات هر موضوع صورت گرفته است. به بیان دیگر، با توجّه به گوناگونی موضوعات روایات تفسیری حسین بن سعید، به نظر می‏رسد او در جهت جامع‏نگاری، به گردآوری موضوعات مختلف در حوزه تفسیر پرداخته و در مجموعه تفسیری خود به موضوع خاصّی اهتمام نداشته است. او جامع‏نگاری است که همچون سایر حوزه‏ها، در حوزه تفسیر به گردآوری موضوعات مختلف تفسیری در ذیل آیات مربوط پرداخته است.

غالب روایات تفسیری حسین بن سعید و موضوعاتِ مطرح شده در آنها، مورد توجّه عالمان شیعه بوده و در کتاب‏های فقهی، اعتقادی،‏ اخلاقی و تفسیری آنان انعکاس یافته است. در میان روایاتی که در اثر حاضر گردآوری شده‏اند، کمتر با موضوعاتی رو به رو می‏شویم که پذیرش آنها در میان دانشمندان شیعه، مورد اختلاف باشد و یا اساساً با مبانی پذیرفته شده در میان عالمان شیعی سازگاری نداشته باشد. در عین حال، در میان روایات تفسیری او، برخی موضوعات به چشم می‏خورند که پیرامون محتوای آنها بحث‏هایی صورت گرفته و پذیرش مطالب آنها، نیازمند تأمّل و اندیشه بیشتر است. چنین موضوعاتی در سه محور بررسی می‏شوند:

الف - احادیث مشکل

به باور برخی، احادیث مشکل به روایاتی گفته می‏شود که در بر دارنده الفاظ دشواری هستند که معانی آنها را جز افراد متبحّر و توانا نمی‏دانند، یا حاوی مطالب پیچیده‏ای هستند که جز دانایان و آگاهان، کسی توان فهم آنها را ندارد.^۲ بر اساس این تعریف،

تحلیل محتوای کتاب التفسیر و روایات تفسیری حسین بن سعید

قرآن، غنی‏ترین منبع علوم و معارف اسلامی است که به بیان اموری پرداخته که راهبر انسان به سرمنزل سعادت و رستگاری اند. قرآن از یک سو، به عقاید و باورهای صحیح پرداخته و اندیشه صحیح در مورد حقایق عالم را برای انسان تبیین می‏کند و از سوی دیگر با بیان ارزش‏های اخلاقی، نظام رفتاری انسان‏ها را سامان می‏بخشد. همچنین به عنوان اصلی‏ترین منبع تشریع، در خلال آیات خود، به بیان کلّیاتی از فقه اسلامی پرداخته و نمونه‏هایی از احکام عبادی، اجتماعی، قضایی، حقوقی و... را ارائه نموده است. افزون بر این در شماری از آیات به فراخور مقاصد الهی، به موضوعات تاریخی،‏ علمی و شئونات مختلف زندگی انسان اشاره شده است. با توجّه به گوناگونی موضوعات قرآنی، روایات تفسیری به موضوعات مختلفی که در قرآن مطرح شده، می‏پردازند و اشارات قرآن در موضوعات مختلف را توضیح می‏دهند. از این رو، روایات تفسیری، انباشته از موضوعاتی در حوزه عقاید، اخلاق، فقه، تاریخ و... هستند.

در مجموعه روایات تفسیری حسین بن سعید، به موضوعات گوناگونی پرداخته شده است و نمی‏توان رویکرد تفسیری او را منحصر به یک رویکرد خاص دانست. شماری از روایات او، فقهی هستند^۱ که در آنها به تبیین، شرح و بیان مصداق برخی از آیات الأحکام پرداخته شده است. همچنین در برخی از این روایات، پاسخ ائمّه علیهم السلام در باره سؤالات راوی از یک مسئله فقهی بیان شده است. گروهی دیگر از روایات تفسیری او، به موضوعات اخلاقی نظیر صله رحم، پرهیز از دنیاطلبی، دوری از نفاق، توجّه به مسئله مرگ و برخی موضوعات دیگر اختصاص دارند که در آنها به برخی آیات با موضوعات اخلاقی پرداخته شده است.^۲ نیز در برخی روایات او، مسائل عقیدتی مطرح شده که