خلاف گونه پیش، در این جا به توضیح واژه خاص در آیه پرداخته نمی‏شود، بلکه در مواردی که معنای آیه چندان روشن و واضح نیست، امام به کشف مراد و منظور خداوند از آیه می‏پردازد و آن را برای مخاطبان کلام وحی آشکار ساخته و توضیح می‏دهد. به بیان دیگر، در این گونه روایی، امام علیه السلام به بیان مدالیل آیات و استخراج احکام و معارف از آنها پرداخته و گاهی نکاتی را پیرامون معارف مرتبط با آیه بیان می‏کند و یا به پرسش اصحاب، پیرامون آیه پاسخ می‏دهد.

این گونه روایی، دارای شکل‏های گوناگونی است که در تمام آنها به مدلول ظاهری آیه‏ای از قرآن اشاره می‏شود و مقاصد آن تبیین می‏گردند. گاهی به صراحت، امام علیه السلام بر کرسی تدریس تفسیر نشسته و آیه‏ای از آیات را تفسیر نموده است. حسین بن سعید از امام باقر علیه السلام نقل می‏کند که در تفسیر آیه (فَكُبكِبُوا فيها هُم وَالغاوُونَ)^۱ فرمود:

۰.هُم قَومٌ وَصَفوا عَدلاً بِأَلسِنَتِهِم ثُمَّ خالَفوهُ إلىٰ غَيرِهِ.^۲

آنان مردمى هستند كه به زبان، دم از عدالت مى‏زنند، ولى در عمل بر خلاف آن رفتار مى‏كنند.

همچنین نقل می‏کند: ابو بصير از امام صادق علیه السلام در باره آیه (قُوا أَنفُسَكُم وَ أَهليكُم ناراً وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الحِجارَةُ)^۳ پرسید: «من از نفس خود نگهدارى ‏می‏کنم؛ امّا چگونه زن و فرزند را از آتش دوزخ حفظ كنم؟». امام علیه السلام در پاسخ فرمود:

واژگان قرآنیِ «الرغبة و الرهبة»،^۱ «التضرّع»،^۲ «التبتّل»^۳ و «ابتهال»^۴ فرمود:

۰.ذَكَرَ الرَّغبَةَ؛ و أبرَزَ باطِنَ راحَتَيهِ إلىَ السَّماءِ، و هٰكَذَا الرَّهبَةُ؛ و جَعَلَ ظَهرَ كَفَّيهِ إلَى السَّماءِ، و هٰكَذا التَّضَرُّعُ؛ و حَرَّكَ أصابِعَهَ يَميناً و شِمالاً، وهٰكَذا التَّبَتُّلُ؛ و يَرفَعُ أصابِعَهُ مَرَّةً و يَضَعُها مَرَّةً، و هٰكَذا الاِبتِهالُ؛ و مَدَّ يَدَهُ تِلقاءَ وَجهِهِ إلَى القِبلَةِ. و لا يَبتَهِلُ حَتّىٰ تَجرِي الدَّمعَةُ.^۵

رغبت آن است كه آدمى كف دست خود را رو به سوی آسمان كند و رهبت آن است كه پشت دست‏ها را به طرف آسمان بلند کند و تضرّع آن است که انگشتان خود را به سمت راست و چپ حرکت دهد و تبتّل آن است که دست‏ها را یک‏ بار بالا برد و بار دیگر فرو نهد و ابتهال آن است که دستش را در مقابل صورتش به سوی قبله بگشاید و اشک از دیدگانش جاری گردد.

ب - مفهوم‏شناسی ظاهرِ آیه

در برخی روایات، مراد خداى متعال در آیات قرآن، با توضیحات ائمّه علیهم السلام آشكار شده و از ‏پیام‏های آیات پرده‏برداری می‏شود. این گونه روایی، که بیش از سایر گونه‏ها با مفهوم تفسیر سازگار است^۶، بیش از ۱۴۰ روایت تفسیری حسین بن سعید را در بر می‏گیرد.^۷ بر