التَّضرُّعُ رَفعُ اليَدَينِ.^۱

تضرّع به معنای بالا بردن دست‏هاست.

تضرّع در لغت به معنای فروتنی کردن است؛^۲ ولی در این روایت، به بلند کردن دست‏ها در پیشگاه خداوند - که با اظهار فروتنی نزد خداوند مناسبت دارد - معنا شده است.

در برخی روایات، معنایی برای واژه قرآنی ذکر شده که با مفهومی که در نگاه اوّل از ظاهر لفظ آيه به ذهن مى‏رسد، متفاوت است. حسین بن سعید از امام صادق‏ علیه السلام نقل می‏کند که در توضیح آیه (إِنَّ الصَّلاةَ كانَت عَلَى الْمُؤْمِنينَ كِتاباً مَوقوتاً)^۳ فرمود: «كتابا ثابتا...».^۴ در این آیه كلمه «موقوت» از مادّه «وقت» به معنای محدود به زمان‏های معیّن و مشخّص است^۵ و از ظاهر لفظ آيه بر مى‏آيد كه نماز برای مؤمنان واجبى است كه به وقت‏هاى معيّن، واگذار شده؛ ولی در این روایت، واژه «موقوت» با واژه «ثابت» توضیح داده شده است. علّامه طباطبایی معتقد است ظاهراً در این آیه، وقت در نماز، كنايه از ثبات و عدم تغيّر باشد که این امر از باب اطلاق ملزوم بر لازمه چيزى است؛ یعنی لازمه کتاب موقوت، کتاب ثابت و غير متغيّر است، که نشان می‏دهد اصل نماز دگرگونى نمى‏پذيرد و در هيچ حالى ساقط نمى‏شود.^۶

در هر صورت، در این گونه روایی، به توضیح واژه‏ای از واژگان موجود در آیه بسنده می‏شود و در باره نسبت آن با سایر اجزای آیه، توضیح اضافی داده نمی‏شود. شماری از روایات تفسیری حسین بن سعید، با همین شیوه به توضیح واژگان آیات می‏پردازند که در برخی از آنها به صراحت به آیه اشاره نشده و تنها به توضیح برخی واژگان قرآنی پرداخته شده است. برای نمونه حسين بن سعيد از امام صادق‏ علیه السلام نقل می‏کند که در مورد معانی

ضرورت تبیین واژگان قرآن برای دستیابی به فهم درست از کلام الهی، در شماری از روایات، توضیح و بیان مفهوم واژگان قرآن آمده است. این روایات را می‏توان مصدری مناسب، برای درک صحیح مفهوم واژگان قرآن دانست. بر اساس جستجوی نگارنده، نزدیک به ۲۵ روایت^۱ از روایات تفسیری حسین بن سعید، چنین نقشی را ایفا می‏کنند.^۲ در این روایات، مفهوم واژگانی در فهم مراد آیه نقش کلیدی دارند، بیان شده است. برای این منظور، گاهی از واژگان مترادف، که معنای آنها آشکار و واضح‏تر است، برای توضیح واژگان دشوار استفاده می‏شود. حسين بن سعيد در روایتی نقل می‏کند که امام صادق‏ علیه السلام در مورد واژگان «مُكاء» و «تَصديه» در آیه (وَما كانَ صَلاتُهُم عِندَ البَيتِ إِلَّا مُكاءً و َتَصدِيَةً)^۳ فرمود:

۰.التَّصفيرُ وَ التَّصفيقُ.^۴

[منظور از آن دو، سوت کشیدن و کف زدن [است].

این آیه حکایت از عادت قريش در دوران جاهلیت دارد که با تن عريان خانه خدا را طواف مى‏كردند و به جاى دعا و تسبيح، سوت مى‏كشيدند و كف مى‏زدند.^۵ امام علیه السلام برای تبیین آیه، واژگان دشوار آن را به وسیله واژگان روشن‏تر توضیح داده است.

در برخی روایات، با توجّه به موقعیت قرار گرفتن واژه در آیه، به معنای مناسب با آن جایگاه اشاره شده است. مفهومی که در این موارد از واژه ارائه می‏شود، با معنای لغوی مناسبت دارد. حسین بن سعید از امام صادق‏ در باره واژه «تضرّع» در آیه (‏فَمَا اسْتَكانُوا لِرَبِّهِمْ وَما يَتَضَرَّعُونَ)^۶ نقل نموده است: