داشت. پس [علی علیه السلام] سهم خود را به او بخشید. سپس سائلی نزد وی آمد، در حالی که از شدّت نیاز و گرسنگی شکایت داشت. پس بر فاطمه سلام اللّٰه علیها وارد شد و فرمود: «آیا می‏خواهی با بخشیدن سهم خود، طعامی بهشتی و بهتر از این طعام داشته باشی؟». پس فاطمه سهم خود را به آن مسکین بخشید. سپس اسیری بر او گذشت که او نیز از رنج و بدی حالش گله‏مند بود. امام این بار بر خادمش وارد شد و آنچه را به فاطمه علیها السلام گفت، تکرار نمود. خادم نیز سهم خود را به اسیر بخشید. آن گاه خداوند در شأن آنان این آیات را نازل فرمود: (و به [پاس‏] دوستىِ [خدا]، بينوا و يتيم و اسير را خوراک مى‏دادند) تا آیه (اين [پاداش‏] براى شماست و كوشش شما مقبول افتاده است).^۱

نمونه دیگر از روایات ترسیم‏ کننده فضای نزول، روایتی است که حسین بن سعید در باره آیه (وَ كانُوا مِن قَبلُ يَستَفتِحُونَ عَلَى الَّذينَ كَفَرُوا)^۲ نقل می‏کند. بر اساس این روایت، امام صادق علیه السلام می‏فرماید:

يهوديان در كتاب‏های خود خوانده بودند كه محمّد صلی الله علیه و اله رسول خداست و محلّ هجرتش بين دو كوه «عير» و «احد» است. پس، از بلاد خود كوچ كردند تا آن محل را بیابند. به كوهى رسيدند كه آن را حداد مى‏گفتند. با خود گفتند: «حداد» و «احد» يكى است. پس پيرامون آن كوه متفرّق شدند. بعضی از آنان در «تيماء (بين خيبر و مدينه)»، برخی در «فدک» و عدّه‏ای در «خيبر» منزل گزيدند. اين مسئله

کمک می‏کنند. در شماری از روایات حسین بن سعید، به ترسیم فضای نزول آیات پرداخته شده که در آشنایی با ابعاد تاریخی این کتاب آسمانی و شناخت تاریخی آیات مؤثّر است. حسين بن سعيد در باره سبب نزول آيه پنجاه و پنجم سوره مائده، با سند خود از امام باقر علیه السلام چنین نقل می‏‏كند:

روزی رسول خدا صلی الله علیه و اله در مسجد مشغول نماز بود که شخص فقیری از كنار او گذشت. پیامبر به او فرمود: «كسى به تو چيزى داده؟» گفت: آرى، از نزديک مردی گذشتم که به نماز ایستاده و در حال رکوع بود. در این حال، انگشتر خويش را به من داد. سپس با دست به سمت علی علیه السلام اشاره کرد. آن گاه اين آيه نازل شد: (ولىّ شما، تنها خدا و پيامبر اوست و كسانى كه ايمان آورده‏اند؛ همان كسانى كه نماز بر پا مى‏دارند و در حال ركوع زكات مى‏دهند). پس رسول خدا صلی الله علیه و اله فرمود: «او ولىّ شما بعد از من است».^۱

همچنین او در باره آیات هشتم تا بیست و دوم سوره انسان، از عبيد اللّٰهبن ابى رافع نقل مى‏‏كند:^۲

حذيفه طعامی را فراهم ساخت و علی علیه السلام را برای خوردن آن فرا خواند و ایشان در حالی که روزه بود، نزد او آمد و با او صحبت نموده و باز گشت. پس در این حال، حذیفه نیمی از طعام را به سوی ایشان فرستاد و آن را به سه بخش تقسیم کرد: بخشی برای ایشان و بخشی برای فاطمه و بخشی را برای خادمشان. سپس در راه، علی بن ابی طالب علیه السلام زنی را دید که به همراه یتیمانش از حال خود و آنها شكايت