273
میراث تفسیری حسین بن سعید اهوازی

نگارنده با جستجو در روایات تفسیری موجود در تفسیر المیزان، به بیش از ۱۱۰ مورد دست یافت که با روایات تفسیری حسین بن سعید، مطابقت مضمونی دارند. برای نمونه حسین بن سعید در تفسیر آیه (ٱعْمَلُوا فَسَيَرَى ٱللَّهُ عَمَلَكُمْ وَ رَسُولُهُ وَ ٱلْمُؤْمِنُونَ)۱ روایاتی نقل می‏کند که بر اساس آن، اعمال بندگان، هر صبح و شام بر پیامبر صلی الله علیه و اله عرضه خواهد شد. همچنین بر اساس این روایت، مقصود از مؤمنون در آيه، ائمّه علیهم السلام هستند كه آنان نیز بر كردار بندگان ناظرند.۲ علّامه طباطبایی، ضمن بیان روایتی هم‏مضمون در تفسیر آیه، تصریح می‏کند که در اين معنا روايات بسيار زيادى در جوامع حديثی شيعه از اهل بيت علیهم السلام رسیده که مقصود از مؤمنون در آيه را ائمّه علیهم السلام معرّفی می‏کنند. ایشان می‏افزاید: انطباق اين روايات با تفسيرى كه ما پیش از این برای آیه آورديم، روشن است.۳

حسین بن سعید در روایت دیگری نقل می‏کند که «حقّ معلوم» در آیه (وَالَّذينَ في‏ أَمْوالِهِمْ حَقٌّ مَعْلُومٌ * لِلسَّائِلِ وَالْمَحْرُومِ)۴ زکات نیست؛ بلکه آن مقدار صدقه‏اى است که هر فردی از مال خود در هر روز یا هر جمعه یا هر ماه، به صورت مداوم می‏بخشد.۵ علّامه نیز در بحث روایی ذیل این آیه، به روایتی با همین مضمون اشاره کرده که می‏گوید: حق معلوم، زكات واجب نيست؛ بلكه آن مقدار صدقه‏اى است كه هر جمعه يا همه روزه از مالت بيرون مى‏كنى.۶ همچنین رأی مورد قبول ایشان در بخش تفسیر، مطابق با این روایات است، به طوری که در تبیین آیه می‏نویسد:

بعضى از مفسّران، «حقّ معلوم» را به زكات واجب تفسير كرده‏اند؛ ولی بر اساس

1.. توبه: آیۀ ۱۰۵.

2.. ر.ک: الکافی: ج ۱ ص ۲۱۹ ح ۱ ـ ۲، بصائر الدرجات: ص ۴۴۴ ح ۴.

3.. ر.ک: الميزان فى تفسير القرآن: ج ‏۹ ص ۳۸۵.

4.. معارج: آیۀ ۲۴ ـ ۲۵.

5.. ر.ک: الکافی: ج ۳ ص ۴۹۹ ح ۹.

6.. ر.ک: الميزان فى تفسير القرآن: ج‏۲۰ ص ۱۸.


میراث تفسیری حسین بن سعید اهوازی
272

ما در ذیل مباحث و بیانات تفسیری، تا جایی که مقدور بود، به روايات نقل شده از پیامبر صلی الله علیه و اله و ائمّه علیهم السلام، هم از طرق شیعه و هم سنّی اشاره کرده‏ایم.۱

با توجّه به کوشش مؤلّف در بیان روایات تفسیری، بررسی همسویی تفسیر المیزان با روایات تفسیری حسین بن سعید، معیار مناسبی برای ارزیابی تفسیر حسین بن سعید خواهد بود. شایان ذکر است که بررسی همسویی روایات تفسیری حسین بن سعید با تفسیر المیزان، به دو شکل ممکن است: نخست مقایسه آرای تفسیری علّامه طباطبایی در ذیل آیات با مضامین روایات تفسیری حسین بن سعید و دیگر، مقایسه مطالب علّامه در بحث روایی المیزان با روایات تفسیری حسین بن سعید. در این جا تنها به بحث روایی تفسیر المیزان می‏پردازیم و همسویی روایات حسین بن سعید با مضامین روایی موجود در این بخش را بررسی می‏کنیم.

از آن جا که اسناد غالب روایات موجود در تفسیر المیزان حذف شده‏اند، نمی‏توان آمار دقیقی از میزان روایات نقل شده از حسین بن سعید را به دست آورد. در عین حال، نگارنده در جستجوی خود، در میان روایات موجود در تفسیر المیزان، به بیش از هفتاد روایت دست یافت که مطابقت عینی با روایات تفسیری حسین بن سعید دارند. افزون بر این، علّامه طباطبایی در بحث روایی تفسیر المیزان، به روایات فراوانی استناد نموده است که با روایات تفسیری حسین بن سعید، مطابقت مضمونی دارند.۲

1.. الميزان فى تفسير القرآن: ج‏۱ ص ۱۳.

2.. ر.ک: بقره: آیۀ ۱۲۵، ۱۴۳، ۱۸۷، ۱۹۶، ۲۳۳، ۲۷۱ و ۲۸۶؛ آل عمران: آیۀ ۶۱، ۹۷، ۱۴۳ - ۱۴۴؛ نساء: آیۀ ۳۱، ۵۴، ۵۸، ۱۰۳، ۱۴۲ - ۱۴۳؛ مائده: آیۀ ۳ - ۴، ۶، ۳۸، ۵۴ - ۵۵، ۶۸، ۹۶ - ۹۷؛ انعام: آیۀ ۹۳، ۱۲۱ و ۱۶۰؛ انفال: آیۀ ۳۵؛ توبه: آیۀ ۳، ۱۰۵ و ۱۱۹؛ یونس: آیۀ ۲۵ و ۹۴؛ هود: آیۀ ۱۷ و ۱۱۴؛ یوسف: آیۀ ۷۰ و ۱۰۸؛ رعد: آیۀ ۲۹؛ ابراهیم: آیۀ ۲۴ و ۲۷؛ نحل: آیۀ ۴۳، ۷۵ و ۹۰؛ اسرا: آیۀ ۷۱ - ۷۲، ۷۸ و ۸۵؛ کهف: آیۀ ۱۱۰؛ مریم: آیۀ ۸۵؛ طه: آیۀ ۸۱ - ۸۲؛ انبیا: آیۀ ۳۰ و ۱۰۵؛ حج: آیۀ ۲۸ - ۳۰ و ۴۱؛ مؤمنون: آیۀ ۷۶؛ نور: آیۀ ۳۶ و ۵۸؛ فرقان: آیۀ ۷۴؛ شعرا: آیۀ ۲۱۸ - ۲۱۹؛ نمل: آیۀ ۸۲ - ۸۳، ۸۹ - ۹۰؛ قصص: آیۀ ۴۱ و ۸۵؛ عنکبوت: آیۀ ۴۹؛ روم: آیۀ ۳۸ - ۳۹ و ۴۲؛ سجده: آیۀ ۱۸؛ احزاب: آیۀ ۳۳، ۵۳ و ۷۲؛ سبأ: آیۀ ۴۶؛ فاطر: آیۀ ۳۲؛ زمر: آیۀ ۵۶؛ غافر: آیۀ ۶۰؛ شورا: آیۀ ۲۳ و ۵۲؛ زخرف: آیۀ ۲۸، ۴۴ - ۴۵، ۵۷ و ۵۹؛ ق: آیۀ ۲۴؛ الرحمن: آیۀ ۱۹ - ۲۲؛ واقعه: آیۀ ۱۰، ۱۳ - ۱۴؛ (( حدید: آیۀ ۲۸؛ جمعه: آیۀ ۱۱؛ تغابن: آیۀ ۶؛ تحریم: آیۀ ۴ و ۶؛ ملک: آیۀ ۲۷؛ قلم: آیۀ ۵ - ۶ و ۴۳؛ معارج: آیۀ ۲۴ - ۲۵؛ جن: آیۀ ۳؛ انسان: آیۀ ۸ - ۲۲؛ نبأ: آیۀ ۲۳ - ۲۵؛ نازعات: آیۀ ۳۰؛ بروج: آیۀ ۲ - ۳؛ غاشیه: آیۀ ۳ و ۷؛ ضحی: آیۀ ۴ و ۸؛ شرح: آیۀ ۱ و ۸؛ قدر: آیۀ ۱؛ عادیات: آیۀ ۱؛ فلق: آیۀ ۵.

  • نام منبع :
    میراث تفسیری حسین بن سعید اهوازی
    سایر پدیدآورندگان :
    صدیقه سادات میردامادی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 1443
صفحه از 336
پرینت  ارسال به