بهره‏ گرفته‏اند.‏ برخی نیز برای نگارش کتابی که جامع روایات تفسیری باشد، به گردآوری کلّیه احادیث مرتبط با آیات پرداخته‏اند، مانند عروسی حويزى در نور الثقلين‏ و سیّد هاشم بحرانی در البرهان. بررسی تفاسیر شیعی نشان می‏دهد افزون بر تفاسیر روایی، آثار مفسّرانی که با روش‏های غیر روایی به تفسیر قرآن همّت گماشته‏اند نیز انباشته از روایات اهل بیت علیهم السلام است، نظیر علّامه طباطبایی رحمه الله که در کنار تفسیر قرآن به قرآن، بحثی در باره روایات تفسیری آیات، سامان داده است.

بی‏گمان، راهیابی روایات تفسیری به آثار قرآنی دوره غیبت و نیز همسویی آرای تفسیری مفسّران شیعی با آموزه‏های قرآنی اهل بیت علیهم السلام مرهون کوشش‏های اصحاب ائمّه علیهم السلام در نگارش و گردآوری روایات تفسیری است. از آن جا که تفسیر حسین بن سعید، در شمار قدیمی‏ترین منابع مکتوب تفسیر اهل بیت علیهم السلام است که در زمان حضور نگارش یافته است، روایات تفسیری او مورد توجّه مفسّران بوده و در منابع تفسیری، آثار آن به چشم می‏خورد.

در منابع تفسیری شیعه، شمار زیادی از روایات تفسیری او عیناً گزارش شده و در مواردی، آرای تفسیری همسو با روایات او از سوی مفسّران مطرح شده‏اند. تفاسیر شیعی در ذیل شماری از آیات، از روایات یا آرایی بهره گرفته‏اند که با آنچه در تفسیر حسین بن سعید در باره همان آیه آمده است، مطابقت مضمونی دارند. این مطلب از مقبولیّت آموزه‏های تفسیر حسین بن سعید در میان مفسّران حکایت دارد، هر چند آنها، رأی تفسیری خویش را از تفسیر او نگرفته باشند. به بیان دیگر، مطابقت مضمونی آموزه‏های تفسیر حسین بن سعید با آرای مفسّران، نشان دهنده اعتبار این آموزه‏ها در نگاه مفسّران است.برای پی بردن به همسویی آرای مفسّران شیعی با آموزه‏های موجود در تفسیر حسین بن سعید، مضامین تفسیری اثر حاضر را در برخی تفاسیر متقدّم و متأخر شیعی، ردیابی می‏کنیم. برای این منظور، از میان تفاسیر مهم و تأثیرگذار شیعی، نمونه‏هایی را در سه دسته بررسی می‏نماییم:

الف - تفاسیر روایی

ساختار دسته‏ای از تفاسیر روایی، به این شکل است که مؤلّفانشان روایات را به ترتیب سوره و آیات قرآن گرد آورده و اظهار نظر و جمع‏بندی بر آنها نیفزوده‏اند. با بررسی میزان

کتابشان، با کوشش خود، احادیث تفسیری را از میان سایر روایات، برگزیده و سامان بخشیده‏اند. این مطلب را می‏توان با اطّلاعاتی که از اساتید ایشان در دست است، تأیید نمود؛ چرا که هیچ یک از اساتید ایشان، دارای تصنیفی مستقل در حوزه تفسیر نیستند. حتّی در میان کتاب‏ها و اصل‏هایی که از طریق این دو برادر گزارش شده اند، عنوان تفسیر به چشم نمی‏خورد. آنها روایات تفسیری را بیش از هر کس از نضر بن سوید دریافت نموده‏اند^۱ که در آثارش نامی از تفسیر نیامده است. بر این اساس، نمی‏توان آنها را در تفسیرنگاری متأثّر از فردی خاص دانست و شایسته است آنان را در شمار مفسّران نخستین در حوزه حدیثی شیعه به شمار آورد.

همسویی تفسیر حسین بن سعید با دیگر تفاسیر شیعی

بیشتر مفسّران شیعه، برای تبیین معارف قرآن و کشف مقاصد آیات، خود را از آموزه‏های قرآنی اهل بیت علیهم السلام بی‏نیاز ندانسته‏ و همواره در آثار خود به کلمات ایشان علیهم السلام استناد نموده‏اند. تأثیرپذیری مفسّران شیعی از آموزه‏های قرآنی اهل بیت علیهم السلام، در تفاسیرِ نگارش یافته در دوران غیبت نمایان است. برای بررسی میزان تأثیرپذیری تفاسیر شیعی از آموزه‏های اهل بیت علیهم السلام، دو شاخصِ میزان استناد مفسّر به روایات تفسیری در تبیین آیات و همسویی آرای مفسّر با آموزه‏های تفسیری اهل بیت علیهم السلام شایسته بررسی است.

گروهی از مفسّران، برای فهم و تبیین معنای آیات، صرفاً به ذکر روایات بسنده کرده‏ و مدالیل آیات را با استناد به روایات روشن ساخته‏اند. کسانی چون: فرات بن ابراهیم كوفى‏، محمّد بن مسعود عيّاشى، علی بن ابراهیم قمی و ابن ماهیار از این روش بهره‏ برده‏اند. گروه دیگر، برای توضیح آیات علاوه بر اجتهاد و تلاش علمی، از روایات نیز بهره برده‏اند و تفاسیرشان صبغه روایی دارد. فضل بن حسن طبرسى در مجمع البيان، میرزا محمّد مشهدى در كنز الدقائق‏ و ملّا فتح اللّٰهكاشانى در منهج الصادقين‏ از این شیوه