وَإيتاءِ ذِي الْقُرْبى) فرمود:

۰.العَدلُ رَسولُ اللّٰهِ صلی الله علیه و اله، وَ الإحسانُ عَلِيُّ بنُ أبی طالِبٍ علیه السلام، و ذِي القُربىٰ فاطِمَةُ و أولادُها علیهم السلام.^۱

«عدل»، رسول خدا صلی الله علیه و اله و «احسان»، علی بن ابی طالب علیه السلام و «ذی القربى»، فاطمه زهرا و فرزندانش علیهم السلام هستند.

حسین بن سعید نقل می‏کند که امام صادق علیه السلام در باره آیه (فَلَمَّا أَتاها نُودِيَ مِنْ شاطِئِ الْوادِ الْأَيْمَنِ فِی الْبُقْعَةِ الْمُبارَكَةِ مِنَ الشَّجَرَةِ أَنْ يا مُوسى‏ إِنِّی أَنَا اللّٰه رَبُّ الْعالَمين)^۲ فرمود:

۰.شَاطِئُ الْوَادِ الْأَيْمَنِ الَّذي ذَكَرَهُ اللّٰهُ تَعالىٰ في كِتابِهِ هُوَ الفُراتُ، و الْبُقْعَةُ الْمُبَارَكَةُ هِيَ كَربَلاءُ، وَ الشَّجَرَةُ هِيَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و اله.^۳

(جانب راستِ وادى) که خداوند متعال در کتابش آن را ذکر نموده، فرات است و (جايگاه مبارک) کربلاست و (آن درخت) محمّد صلی الله علیه و اله است.

ه‍ - جری و تطبیق آیه

در جری و تطبیق، مفاهیم عام و مطلق یا معانی باطنی قرآن بر مصداق‏های جدیدی که در عصر نزول سابقه نداشته، انطباق داده می‏شود. به بیان دیگر، در این گونه، الفاظ و آیات قرآن بر مصداق‏هایی غیر از آنچه آیات در باره آنها نازل شده، منطبق شده‏اند. در چنین روایاتی، دلالت آيات بر مصداق‏ها، مطابق با ظاهر الفاظ قرآن نبوده و فهم آن بر مبناى قواعد ادبيّات عرب و اصول محاوره براى همگان ميسّر نيست. علّامه طباطبایی برای نخستین ‏بار در تفسیر المیزان‏، برای چنین روایاتی، از اصطلاح «جری و انطباق» بهره‏ گرفته است.^۴ تعداد قابل توجّهی از روایات تفسیری، به تطبیق برخی آیات قرآن بر اهل بیت و دوستان و دشمنان ایشان اختصاص دارد و ایشان را به عنوان مصداق آیه

بُعد باطنی آن مرتبط است. امام باقر علیه السلام در پاسخ فضيل بن يسار که از ایشان در باره ظَهر و بطن قرآن پرسيد، فرمود:

۰.ظَهرُهُ تَنزيلُهُ، و بَطنُهُ تَأويلُهُ.^۱

ظاهر قرآن، همان تنزيل و باطن قرآن، تأويل آن است.

بنا بر این، تأویل، همان بُعد باطنی و پنهان آیات است که فراتر از معنای ظاهری و تنزیلی است. این معنا از تأویل، با ریشه لغوی این واژه نیز هماهنگ است؛ زیرا تأویل در لغت به معنای رجوع و بازگشت است^۲ که می‏توان در اصطلاح، آن را به معنای باز گرداندن و متوجّه ساختن معنای لفظ به معنا و مقصود حقیقی آن دانست. از این رو تأویل، بازگشت از ظاهر لفظ به حقیقت و عمق معنا و مقصود متکلّم است. روایات تأویلی، اخباری هستند که به گونه‏ای، از ابعاد و لایه‏های باطنی و عمیق آیات سخن می‏گویند. بى‏گمان، فراگيرى تأويل آیات جز از طريق پیامبر خدا صلی الله علیه و اله و اهل بيت ایشان علیهم السلام، ممكن نخواهد بود.^۳ از حسین بن سعید، بیش از ۱۴ روایت از ره‏نمودهای تأویلی اهل بیت علیهم السلام، گزارش شده است.^۴ او از امام صادق علیه السلام نقل می‏کند که در باره آیه (كَلِمَةً طَيِّبَةً كَشَجَرَةٍ طَيِّبَةٍ أَصْلُها ثابِتٌ وَفَرْعُها فِي السَّماءِ) فرمود:

۰.النَّبِيُّ وَ الأَئِمَّةُ هُمُ الأَصلُ الثّابِتُ، وَ الفَرعُ الوَلايَةُ لِمَن دَخَلَ فيها.^۵

پیامبر و امامان، ریشه استوار [این درخت] هستند و شاخه‏[ی آن]، ولایت است، برای کسانی که آن را می‏پذیرند.

همچنین او از امام باقر علیه السلام نقل می‏کند که در باره آیه (إِنَّ اللّٰه يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالْإِحْسانِ