حالاتی پیرامون موضوع آیه می‏پردازند و از این جهت با موضوع آیه پیوند دارند و در عین حال، تبیینی از متن آیه ارائه نمی‏دهند. با این که در این روایات، تبیینی از متن آیه صورت نمی‏گیرد، از جهت روشن‏سازی فضای تاریخی آیه می‏توان به آنها توجّه کرد.^۱ برای نمونه، حسین بن سعید نقل می‏کند: امام باقر علیه السلام آیه (إِنَّ آيَةَ مُلْكِهِ أَنْ يَأْتِيَكُمُ التَّابُوتُ... تَحْمِلُهُ الْمَلائِكَةُ)^۲ را قرائت نمود و فرمود:

۰.كانَت تَحمِلُهُ في صورَةِ البَقَرَةِ.^۳

ملائكه آن صندوق را به صورت گاو حمل مى‏كردند.

افزون بر این، در میان روایات تفسیری، روایاتی هستند که در آنها معمولاً پس از ذکر آیه یا بعد از آن، تعابیری چون «فنزلت الآية»، «فنزلت هذه الآية»، «فأنزل اللّٰهتعالی» و «فنزل القرآن» به کار رفته است. حادثه‏ای که در چنین روایاتی به آنها اشاره شده، لزوماً «سبب نزول» مصطلح در مباحث علوم قرآنی به شمار نمی‏آید و در مواردی، فقط ترسیم‏ کننده فضای تاریخی نزول آیه است که شرایط پیش از نزول یا بازتابهای پس از نزول آیه را به تصویر می‏کشد.^۴ روایات ترسیم کننده فضای نزول، از آن جهت که به وقایع و افراد مرتبط با نزول آیه اشاره دارند، مخاطبان را در دستیابی به شناخت تاریخی از آیات قرآن

تورات در ششمین شب از ماه رمضان و انجیل در دوازدهمین شب و زبور در هجدهمین شب از این ماه نازل شد و نزول قرآن در شب قدر بود.

در هر صورت، مطالعه تاریخ قرآن نشان می‏دهد که پیامبر صلی الله علیه و اله آیات الهی را در طول حیات خود، به تدریج برای مردم قرائت نموده است و صحابه ایشان، با نگارش آیات وحی، به گردآوری آن همّت گماشته‏اند.

۲. اختلاف قرائات: یکی از نکات تاریخی که در حوزه شناخت قرآن مطرح می‏شود، مسئله اختلاف قرائات است که به دلایلی چون ابتدایی بودن خط، پس از پیامبر صلی الله علیه و اله، در میان مردم مطرح شد. نزاع اصلی بر سر حجّیت قرائاتی است که پس از نزول قرآن، در میان مردم شیوع یافته و طرفدارانی پیدا کرده است. حسين بن سعيد به سند خود از امام باقر علیه السلام نقل می‏‏كند:

۰.عَلَى النّاسِ أن يَقَرَؤوا القُرآنَ كَما أُنزِلَ، فَإذَا احتاجوا إلىٰ تَفسيرِهِ فَالاِهتِداءُ بِنا و إلَينا يا عَمرو.^۱

بر مردم واجب است که قرآن را آن گونه که نازل شده است، قرائت کنند و اگر نیاز به دانستن تفسیر آن پیدا کردند، به وسیله ما و به سوی ما هدایت جویند.

بر همین اساس در شماری از روایات، اهل بیت علیهم السلام به بیان قرائت صحیح پرداخته و یا در باره قرائاتی که با قرائت نازل شده مطابق نیستند تذکّر داده‏اند. برای نمونه، حسین بن سعید، از امام صادق علیه السلام از امام باقر علیه السلام نقل می‏کند که فرمود:

۰.قالَ النَّبِيُّ صلی الله علیه و اله: لَمّا نَزَلَت عَلَيَّ (وَ أَنْذِرْ عَشِيرَتَكَ الأَقرَبِيْنَ وَرَهطَكَ المُخْلَصِيْنَ)، فَقالَ أبو جَعفَرٍ علیه السلام: هٰذِهِ قِراءَةُ عَبدِ اللّٰه.^۲

امام باقر علیه السلام فرمود: این که از پیامبر صلی الله علیه و اله نقل شده که فرمود: «هنگامی که بر من این آیه نازل شد: (و خويشانِ نزديک و قوم خالصت را هشدار ده)»، بر اساس قرائت عبد اللّٰهبن مسعود است.

۳. ترسیم فضای تاریخی آیه: از دیگر نکاتی که زمینه شناخت تاریخی قرآن را فراهم می‏آورد، آشنایی با رویدادهایی است که پیرامون آیات رخ داده‏اند. برخی روایات به بیان