سعید، در حوزه شناخت قرآن، راوی بیش از ۳۵ روایت از آموزه‏های اهل بیت علیهم السلام است که نیمی از آنها مربوط به ترسیم فضای تاریخی آیات می‏باشد. از این روایات می‏توان در گونه‏های زیر یاد نمود:

الف - ماهیت‏شناسی قرآن

۱. حقیقت وحی: اساسی‏ترین مسئله در زمینه باورهای قرآنی، بحث در باره وحی و کیفیت نزول حقایق آسمانی است؛ چرا که وحی پایه شناخت کلام خدا به شمار می‏رود و قرآن که سخن حق تعالی است، به وسیله وحی نازل شده است. قرآن به عنوان کلام الهی، زمانی قابل قبول است که مسئله وحی روشن و پذیرفته شده باشد.^۱ از حسین بن سعید در باره فرق میان نبی و رسول و محدّث، روایتی نقل شده است که از آن، اقسام وحی برداشت می‏شود. بر اساس این حدیث، زراره از امام باقر علیه السلام پرسيد: «چه كسى رسول و چه كسى نبى و چه كسى محدّث است؟». امام علیه السلام فرمود:

۰.الرَّسولُ: الَّذي يَأتيهِ المَلَكُ فَيُحَدِّثُهُ و يُكَلُّمُهُ كَما يُحَدِّثُ أحَدُكُم صاحِبَهُ. وَ النَّبِيُّ: الَّذي يُؤتىٰ في مَنامِهِ؛ نَحوَ رُؤيا إبراهيمَ.

رسول، كسى است كه فرشته نزدش مى‏آيد و با او سخن مى‏گويد، چنان كه یکی از شما با همنشین خود حرف مى‏زند و نبى، كسى است كه فرشته در خوابش می‏آید، مانند خواب ابراهيم علیه السلام [كه دید فرزندش را قربانى مى‏كند].

زراره گفت: «چگونه علم می‏یابد به این که آنچه در خواب دیده، حق است؟». امام علیه السلام فرمود:

۰.بَيَّنَهُ اللّٰهُ حَتّىٰ يَعلَمَ أنَّهُ حَقٌّ و يُنَزِّلُ عَلَيهِ، و قَد كانَ رَسولُ اللّٰهِ صلی الله علیه و اله نَبِيّاً، وَ المُحَدَّثُ يَسمَعُ الصَّوتَ و لا يَرىٰ شَيئاً.^۲

خداوند، حق را بر او آشکار می‏سازد، به گونه‏ای که به حق بودن آن علم می‏یابد و

که به نوعی در شناخت قرآن و فهم مقاصد و مدالیل آیات الهی مؤثّر است یا زمینه چنین فهمی را فراهم می‏آورد، تفسیری به شمار آوریم. به تعبیری، برای بازیابی تفسیر حسین بن سعید، باید تعریفی معیار قرار گیرد که تمام گونه‏های روایی‏ای را که کارکردی قرآن‏شناسانه و قرآن‏تبیینی دارند، در برگیرد. معیار روایت تفسیری در اثر حاضر، روایتی است که «حاوی آگاهی‏هایی متناسب و مؤثّر در تبیین مدالیل، مفاهیم و مقاصد قرآنی بوده، مفاهیم آیات را در تحلیل حوادث و مسائل به کار برده باشد یا اطّلاعاتی سودمند در شناخت قرآن ارائه نماید».^۱

بررسی روایات تفسیری حسین بن سعید نشان می‏دهد او در حوزه قرآن و تفسیر، روایتگر آموزه‏هایی از اهل بیت علیهم السلام است که با روش‏های گوناگون، مقاصد الهی را بیان می‏کنند، به طوری که می‏توان روایات تفسیری وی را به گونه‏های مختلفی تقسیم نمود. هر یک از این گونه‏های روایی، دارای کارکردهای مختلف است که نقش ویژه‏ای در شناخت قرآن و تبیین آیات الهی بر عهده دارند. اهل بیت علیهم السلام گاهی با بیان اموری در حوزه شناخت قرآن، زمینه بهره‏گیری از معارف قرآنی را فراهم ساخته‏اند و گاهی با شیوه‏های بیانی گوناگون، به بیان مدالیل و مقاصد کلام خداوند پرداخته‏اند. تنوّع گونه‏های روایی در اثر حاضر، نشانگر توجّه ویژه مؤلّف به روایات تفسیری و آشنایی او با آموزه‏های قرآنی اهل بیت علیهم السلام است. گونه‏های روایی او در دو بخش قرآن‏شناسی و قرآن‏تبیینی، نمونه‏هایی دارد که به برخی از آنها اشاره می‏شود.

قرآن‏شناسی

در ميان روایات حسین بن سعید، روایاتی هستند که مباحث تمهیدی برای بهره‏گیری از آیات قرآن را در بر دارند. محور این روایات، مسائلی در باره خود قرآن و شناخت آن است که در تبیین آیات، کارکرد مستقیم ندارند. با این حال در این روایات مسائلی مطرح می‏شوند که آگاهی از آنها، زمینه بهره‏گیری بهتر از قرآن را فراهم می‏سازد. حسین بن