269
میراث تفسیری حسین بن سعید اهوازی

آرا را در کنار سایر آرای تفسیری در ذیل آیه مربوطه ذکر نموده که نشان می‏دهد به عنوان یکی از آرای پسندیده، به آن نظر داشته است. برای نمونه حسین بن سعید در باره آیه شریف (‏وَلا تَقْبَلُوا لَهُمْ شَهادَةً أَبَداً * ‏إِلَّا الَّذينَ تابُوا)۱ نقل می‏کند که راوی در باره چگونگی توبه این افراد پرسید و امام علیه السلام در پاسخ او فرمود:

۰.يُكَذّب نفسه حيث يضرب و يستغفر ربه فإذا فعل ذلك فقد ظهرت توبته.۲

راه شناخت توبه چنین فردی، این است که هنگام تنبیه، گفته‏های خود را تکذیب کند و در پیشگاه پروردگارش استغفار نماید. در این صورت، توبه او آشکار می‏شود.

شیخ طوسی در التبیان ذیل تفسیر این آیه، می‏نویسد:

۰.قال قوم: توبته متعلّقة بإكذابه نفسه، و هو المرويّ فی أخبارنا.۳

گروهی گفته‏اند: شرط تحقّق توبه او تکذیب و دروغگو خواندن خویشتن است. این مطلب در اخبار و روایات ما نقل شده است.

در روایت دیگری، حسین بن سعید ذیل آیه (وَالْيَوْمِ الْمَوْعُودِ * وَشاهِدٍ وَمَشْهُودٍ)۴ نقل می‏کند که مقصود از «الموعود» روز قیامت و ««الشاهد» روز جمعه و «المشهود» دروز عرفه است.۵ شیخ طوسی نیز ذیل این آیه اقوال مختلفی را نقل نموده که یکی از آنها

1.. (نور: آیۀ ۴ - ۵): (كسانى كه نسبت زنا به زنان شوهردار داده و گواهی نمى‏آورند، هيچ گاه شهادتى را از آنها نپذيريد، مگر كسانى كه پس از آن توبه كنند).

2.. تهذیب الأحکام: ج ۶ ص ۲۶۳ ح ۶۹۹.

3.. التبيان فى تفسير القرآن: ج‏۷ ص ۴۰۹.

4.. بروج: آیۀ ۲ ـ ۳.

5.. معانی الأخبار: ص ۲۹۹ ح ۶.


میراث تفسیری حسین بن سعید اهوازی
268

بدان كه طبق ظاهر روایات اصحاب ما، تفسیر قرآن مگر به وسیله روایات صحیح از پیامبر صلی الله علیه و اله و ائمّه علیهم السلام - كه قول آنها مانند قول پیامبر حجّت است - جایز نیست و در مورد قرآن تفسیر به رأی جایز نیست.۱

از نگاه شیخ طبرسی، روايات دلالت کننده بر عدم جواز تفسير به رأى، مانع از تدبّر در قرآن و فهم ظاهر آيات نیستند. در عین حال، فهم دسته‏ای از آیات قرآن را منحصر به بیان پیامبر صلی الله علیه و اله و ائمّه علیهم السلام دانسته۲ و روایات معصومان علیهم السلام را یکی از منابع اصلی تفسیر می‏داند. با توجّه به جایگاه علمی شیخ طوسی و احاطه او بر اخبار، بررسی همسویی تفسیر التبیان با روایات تفسیری حسین بن سعید، می‏تواند ملاک مناسبی برای ارزیابی تفسیر حسین بن سعید باشد.

ارزیابی و مقایسه انجام شده میان تفسیر التبیان و تفسیر حسین بن سعید نشان می‏دهد در تفسیر التبیان به صراحت، روایتی از حسین بن سعید نقل نشده ولی در موارد بسیاری، شیخ طوسی در تفسیر آیات به مطالب یا روایاتی اشاره می‏کند که همسو و هم‏مضمون با روایات تفسیری حسین بن سعید در تفسیر همان آیات است. بر این اساس، از نظر مطابقت عینی، روایتی در تفسیر التبیان نیافتیم که به صراحت از حسین بن سعید نقل شده یا محتوای آن عیناً مطابق روایات او باشد؛ ولی به لحاظ مطابقت مضمونی می‏توان به موارد متعدّدی اشاره نمود که محتوایی همسو با روایات تفسیری حسین بن سعید دارند.

نگارنده در جستجوی خود به بیش از یکصد مورد از آرای تفسیری که شیخ طوسی در التبیان دست یافت که همسو با روایات تفسیری حسین بن سعیدند.۳ شیخ طوسی، این

1.. التبيان فى تفسير القرآن: ج ۱ ص ۴.

2.. ر.ک: التبيان فى تفسير القرآن: ج ۱ ص ۶ ـ ۵.

3.. ر.ک: بقره: آیۀ ۸۹، ۱۱۵، ۱۴۳، ۱۸۸، ۱۹۶ - ۱۹۷، ۲۰۸، ۲۳۳، ۲۳۸، ۲۷۱، ۲۸۲ و ۲۸۶؛ آل عمران: آیۀ ۵۹، ۹۷، ۱۱۲، ۱۴۳ - ۱۴۴؛ نساء: آیۀ ۹، ۳۱، ۴۳، ۵۴، ۵۸، ۵۹، ۱۰۳ و ۱۴۳؛ مائده: آیۀ ۱، ۳ - ۴، ۶، ۳۸، ۴۸، ۵۴ - ۵۵، ۶۷، ۹۵ - ۹۶؛ انعام: آیۀ ۳۳، ۵۹، ۹۳ و ۱۲۱؛ اعراف: آیۀ ۳۱ و ۴۶؛ انفال: آیۀ ۳۵ و ۷۵؛ توبه: آیۀ ۱۰۵ و ۱۱۹؛ یونس: آیۀ ۹۴؛ هود: آیۀ ۱۷، ۲۳ و ۱۱۴؛ رعد: آیۀ ۷ - ۸، ۲۹(( و ۴۳؛ ابراهیم: آیۀ ۲۷؛ نحل: آیۀ ۴۳، ۹۰؛ اسرا: آیۀ ۴۴، ۷۸ و ۸۵؛ کهف: آیۀ ۱۱۰؛ مریم: آیۀ ۲۶؛ طه: آیۀ ۱۴ و ۸۲؛ انبیا: آیۀ ۳۰، ۷۸ - ۷۹، ۱۰۳ و ۱۰۵؛ حج: آیۀ ۲۷ - ۲۸ و ۳۰؛ نور: آیۀ ۲، ۴ - ۵، ۳۱، ۳۳ و ۵۸؛ شعرا: آیۀ ۲۱۸ - ۲۱۹؛ نمل: آیۀ ۸۳؛ قصص: آیۀ ۴۱؛ روم: آیۀ ۳۸ - ۳۹؛ لقمان: آیۀ ۶؛ سجده: آیۀ ۱۸؛ احزاب: آیۀ ۳۳؛ صافّات: آیۀ ۱۳۷ - ۱۳۸؛ زمر: آیۀ ۹؛ شورا: آیۀ ۲۳؛ زخرف: آیۀ ۲۸، ۴۴ - ۴۵، ۵۷، ۵۹ و ۶۷؛ دخان: آیۀ ۴؛ الرحمن: آیۀ ۶۰؛ مجادله: آیۀ ۱۲ - ۱۳؛ جمعه: آیۀ ۱۱؛ تحریم: آیۀ ۱، ۴، ۶؛ جن: آیۀ ۳؛ انسان: آیۀ ۸ - ۲۲؛ نبأ: آیۀ ۲۳ - ۲۵؛ نازعات: آیۀ ۳۰؛ بروج: آیۀ ۲ - ۳؛ ضحی: آیۀ ۴ ـ ۸؛ شرح: آیۀ ۱ ـ ۸؛ قدر: آیۀ ۱؛ ماعون: آیۀ ۷.

  • نام منبع :
    میراث تفسیری حسین بن سعید اهوازی
    سایر پدیدآورندگان :
    صدیقه سادات میردامادی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 1494
صفحه از 336
پرینت  ارسال به