در مجموعه روایاتی که در این دو تفسیر همسو و هم‏مضمون هستند، معانی مربوط به تأویل آیات، فراوان به چشم می‏خورند. در عین حال، برخی نیز مفسِّر معنای ظاهری آیات و بیان شأن نزول آنها هستند.

ب - تفاسیر اجتهادی - روایی

در این گونه از تفاسیر، مفسّر تنها به ذکر روایت بسنده نمی‏کند؛ بلکه در تفسیر و فهم آیه، کوشش و تلاش خویش را به کار می‏گیرد و در کنار بهره‏گیری از روایات، از عناصر دیگر، نظیر شأن نزول، لغت و برخی دانش‏هایی که در تبیین آیه مفید هستند، بهره می‏گیرد. در این تفاسیر، مفسّر به آرای پسندیده‏ و مشهوری که از سوی مفسّران در باره آیه مطرح شده، عنایت دارد و در ذیل آیه از آنها یاد می‏کند. همسویی روایات حسین بن سعید با آثار چنین مفسّرانی را می‏توان با میزان موافقت مضمون روایاتش با آرای مطرح شده در این تفاسیر - که مؤلّف در ذیل آیه‏ از آنها یاد کرده است - روشن نمود. همین اندازه که مضمون روایت تفسیری حسین بن سعید در باره یک آیه، با یکی از آرای گزارش شده از سوی صاحبان این تفاسیر مطابق باشد و صاحب تفسیر نقدی بر آن وارد نساخته باشد، نشانه توجّه صاحب تفسیر به آن مضمون است.

در این جا همسویی تفسیر حسین بن سعید با دو تفسیر ارزشمند التبیان و مجمع البیان را بررسی می‏کنیم. تفسیر التبيان‏ اثر شیخ طوسى، ‏در قرن پنجم و تفسیر مجمع البيان اثر فضل بن علی طبرسی، در قرن ششم نگارش یافته است.

۱. التبیان: شیخ طوسی در میان دانشمندان شیعه، فردی پرکار است که نگاشته‏های فراوانی از او بر جا مانده است. او نزدیک به پنجاه عنوان کتاب در فقه، اصول، تفسیر، کلام، ادعیه، رجال و تاریخ دارد. در علم تفسیر، کتاب گران‏قدر التبیان را نگاشته است که نخستین تفسير جامع به شمار می‏آید.^۱ شیخ طوسی در مقدّمه تفسیرش در بیان جایگاه روایات می‏گوید:

شده‏اند. افزون بر این، بیش از یکصد مورد از روایات تفسیر القمّی، با روایات تفسیر حسین بن سعید، از نظر مضمون، همسو هستند.^۱ برای نمونه در روایتی از حسین بن سعید، امانت در آیه (إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمانَةَ عَلَى السَّماواتِ وَالْأَرْضِ وَالْجِبالِ فَأَبَيْنَ أَنْ يَحْمِلْنَها وَأَشْفَقْنَ)^۲ «ولایت» معرّفی شده است که آسمان‏ها و زمين از روی کفر و عناد از برداشتن آن سر باز زدند و انسان آن را برداشت.^۳ در تفسیر القمی ذیل این آیه روایتی نقل شده که این امانت را «امامت» بیان نموده است.^۴

نمونه دیگر، روایتی در تفسیر حسین بن سعید است که واژگان «مكاء» و «تصدية» در آیه (وَما كانَ صَلاتُهُمْ عِنْدَ الْبَيْتِ إِلَّا مُكاءً وَتَصْدِيَةً)^۵ را سوت زدن و كف زدن معنا می‏کند.^۶ در تفسیر القمی نیز این معنا تأیید شده است.^۷