ایمان عطف می‏کند و می‏فرماید: (إِنَّهُ کَانَ لا یُؤْمِنُ بِاللَّهِ الْعَظِیمِ * وَلا یَحُضُّ عَلی طَعامِ الْمِسْکینِ؛^۱ او هرگز به خداوند بزرگ ایمان نمی‏آورد، و هرگز مردم را بر اطعام مستمندان تشویق نمی‏نمود).

برای جهنمی شدن افراد کافر، کفرشان کفایت می‏کند؛ لذا یادکرد بی‏اعتنایی کافران نسبت به مستمندان به عنوان دلیل جهنمی شدن حائز توجه است و ضمن بیان اهمیت مسئولیت‏پذیری اجتماعی می‏تواند اشاره به این مطلب باشد که اگر آنان ایمان داشتند، نسبت به نیازمندان بی‏اعتنا نمی‏نشستند؛ یعنی ریشه این مسئولیت‏گریزی در بی‏ایمانی است، وگرنه شخص با ایمان باید نسبت به جامعه پیرامون خود اهتمام داشته باشد.

خداوند درباره اهل ایمان می‏فرماید: (وَأَمْرُهُمْ شُوری بَینَهُمْ وَمِمَّا رَزَقْناهُمْ یُنْفِقُونَ * وَالَّذِینَ إِذا أَصابَهُمُ الْبَغْی هُمْ یَنْتَصِرُونَ؛^۲ و کارشان در میانشان مشورت است و از آنچه روزیشان داده‏ایم انفاق می‏کنند. * و کسانی که چون ستم بر ایشان رسد، یاری می‏جویند).

در این آیه، مجموعه‏ای از مسئولیت‏های اجتماعی متوجه مؤمنان شده است. آنان امور خود را از طریق مشورت و همفکری اداره می‏کنند؛ اهل انفاق هستند و چون ظلمی به آنان برسد از همدیگر یاری می‏گیرند تا ظالم را سرجای خود بنشانند.

این آیات نشان می‏دهد اهل ایمان، دارای تعهد و احساس مسئولیت نسبت به سرنوشت و نیاز دیگر مؤمنان هستند؛ چنان‎که سکوت و بی‏اعتنایی در برابر ظلم و نشنیدن کمک‏خواهی مظلوم، دور از ساحت اهل ایمان است. بنابراین بی‏اعتنایی به مسئولیت‏های اجتماعی ایمان ناقصی را آدرس می‎دهد.

گفتنی است پیوند ایمان و مسئولیت‏پذیری سبب می‏شود اقدام به مسئولیت‏های اجتماعی بسیار راحت و روان گردد؛ چراکه اولاً مؤمنان واقعی آنها را تکالیفی الهی می‏بینند و دیگر از موانع و سختی‏ها نمی‏هراسند؛ ثانیاً آن تکالیف را معامله ای پرسود می‏دانند^۳ که

آموزه‏های سوره معارج نمازی ظرفیت‏ساز است که همراه توجه به جامعه و مشکلات افراد ضعیف باشد.^۱

بنابراین تکالیف فردی با تکالیف اجتماعی تکمیل می‏گردد و حتی آثار تکالیف فردی همچون استجابت دعاها، نیل به نعمت‎های بهشتی، نصرت در دنیا و... در گرو مسئولیت‏پذیری - به عنوان عهد و میثاق الهی - است. خداوند می‏فرماید: (أَوْفُوا بِعَهْدِی أُوفِ بِعَهْدِکُمْ؛^۲ به پیمانم وفا کنید، تا به پیمانتان وفا کنم). بی‏تردید عمل همزمان به تکالیف فردی و اجتماعی که از سوی خداوند مشخص شده‏اند، شرط تحقق وعده‏های الهی درباره انسان‏هاست.

۴. مسئولیت‏پذیری اجتماعی شاخصی برای ایمان و دین‏داری

ایمان و دین‏داری (به معنای التزام به اسلام ناب) به عنوان آرمانی وحیانی، امری کیفی است که قابلیت اندازه‏گیری دارد و خود قرآن شاخص‏های لازم را طراحی کرده است.

خداوند درباره کسانی که به مسئولیت‏های اجتماعی نوع‏دوستانه اقدام می‏کنند می‏فرماید: (أُولئِكَ الَّذِینَ صَدَقُوا؛^۳ آنان‏اند کسانی که راست گفته‏اند). بنابراین انجام مسئولیت‏های اجتماعی نوع‏دوستانه نشانه صدق ایمان است.

همچنین آیات فراوانی که تکالیف اجتماعی در آنها بیان شده است، با «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا» آغاز می‏شوند. برای نمونه قرآن اهل ایمان را به الگوگیری از حواریون، در حمایت از رهبر جامعه سفارش می‏کند و می‏فرماید: (یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُونُوا أَنْصارَ اللَّهِ کَما قالَ عِیسَی ابْنُ مَرْیمَ لِلْحَوارِیینَ مَنْ أَنْصارِی إِلَی اللَّهِ قالَ الْحَوارِیونَ نَحْنُ أَنْصارُ اللَّهِ؛^۴ ای کسانی که ایمان آورده‏اید! یاوران خدا باشید همان‏گونه که عیسی بن مریم به حواریون گفت: چه کسانی در راه خدا یاوران من است؟ حواریون گفتند: ما یاوران خدائیم).

در آیه‏ای دیگر خداوند هنگام توصیف اهل جهنم، کوتاهی نسبت به نیازمندان را بر عدم