محیط زیست فرهنگی، اخلاقی و اجتماعی خود را اداره نمی‏کند. بنابراین خود از ناهنجاری‏های آن رنج خواهد برد و دچار فتنه‏هایی می‏شود که فرمود: (وَٱتَّقُوا فِتْنَةً لَّا تُصِيبَنَّ ٱلَّذِينَ ظَلَمُوا مِنكُمْ خَاصَّةً؛^۱ و از فتنه‏ای که تنها به ستمکاران شما نمی‏رسد بترسید).

۲. تأمین حیات جامعه با مسئولیت‏پذیری اجتماعی

هر جامعه‏ای نیازمند شرایطی است تا افراد درون آن احساس نشاط، بالندگی، عزت نفس و خوشبختی کنند. این شرایط در پناه مسئولیت‏پذیری اجتماعی به دست می‏آید.

افراد دارای مسئولیت‏پذیری اجتماعی خیرات را سرازیر جامعه خود می‏کنند. این افراد هستند که سبب برخورداری و صلاح همگان می‏شوند؛ راه سعادت همگان را هموار می‏کنند؛ جامعه خود را سرافراز و متنعم می‏سازند و از بدبختی و ذلت رها می‏کنند. لذا بزرگ‏ترین هدیه‏ها را این افراد به جامعه خود اهدا می‏کنند.

مساق به عنوان سفارش اجتماعی خداوند، تأمین‏کنندهٔ حیات اجتماعی است و مصداقی از آیه (یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اسْتَجیبُوا لِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ إِذا دَعاکُمْ لِما یُحْیِیکُم؛^۲ ای کسانی که ایمان آورده‏اید، چون خدا و پیامبر، شما را به چیزی فرا خواندند که به شما حیات می‏بخشد، آنان را اجابت کنید) تلقی می‏شود.

از دیگر سو ترک مساق سبب فساد و مرگ جامعه می‎شود. خداوند در سوره رعد در آیات ۲۱ تا ۲۵ دو گروه با ایمان و بی‏ایمان را مقابل هم قرار می‏دهد و برای هر دسته سه شاخص اصلی بیان می‏کند.

در شاخص سوم در برابر رفتارهای نیکویی همچون انفاق پنهانی و آشکارا و دفع بدرفتاری‏ها با خوش‏رفتاری،^۳ فساد غیرمؤمنان در زمین را قرار می‏دهد و می‏فرماید: (وَیفْسِدُونَ فِی الْأَرْضِ)^۴ تا این نکته را یادآور شود که سعادت و سلامت جامعه در گرو انجام

میزان سودمندی و کارآیی شخص مسئولیت‏پذیر نیز افزایش فوق‏العاده‏ای می‏یابد.

در مقابل، کسانی که با عافیت‏طلبی و تن‏آسایی نسبت به انجام مسئولیت‏های اجتماعی خود کوتاهی می‏کنند، نه‎تنها از این زمینه بهره‏ای نمی‏برند، بلکه با فرصت‏سوزی عمر و سرمایه وجودی خود را هدر می‏دهند؛ چراکه هر لحظه از این سرمایه کاسته می‏شود.

قرآن کریم همه انسان‏ها را در زیان معرفی می‏کند، مگر کسانی که در کنارخودسازی به جامعه‏سازی نیز می‏پردازند.^۱ تنها این افراد هستند که سرمایه وجودی خود را هدر نمی‏دهند.

باز قرآن کریم در سوره بقره، سه دسته را زیانکار معرفی می‏کند: نقض‏کنندگان پیمان الهی، افراد قطع‏کننده پیوندهایی که باید برقرار کنند و فسادانگیزان.^۲ بنابراین چون مسئولیت‏های اجتماعی عهد و پیمان الهی است، عدم اقدام به مسئولیت‏های اجتماعی نقض عهد تلقی و سبب زیانکاری می‏گردد؛ همچنین افرادی که پیوندهای اجتماعی و خانوادگی را قطع می‏کنند نیز مشمول زیان می‏شوند.

این حقیقت بدین خاطر است که شخص فاقد مساق اولاً فرصت و زمان کسب پاداش الهی را از کف می‏دهد. وقتی کسی همچون شیخ زکزاکی با حضور در یک سنگر اعتقادی حدود بیست میلیون نفر را شیعه می‏کند، وقتی حضرت امام خمینی رحمه الله با یک نهی از منکر انقلابی را آغاز می‏کند که در پرتو آن میلیون‏ها نفر از زیر بار استبداد و استعمار و استکبار رها می‏شوند و نام شیعه را در جهان سربلند می‏گرداند، وقتی امیرمؤمنان علیه السّلام در جنگ احزاب عمرو را از پای در می‏آورد و پیامبر۶ می‏فرماید که این کار برابر با عبادت جن و انس است، آیا می‎توان پاداش این مسئولیت‏پذیری‏ها را با عبادات شخصی کسب نمود؟ ثانیاً زمینه رشد و ترقی خود را از دست می‏دهد؛ ثالثاً خود را بدهکار ده‏ها بلکه صدها و شاید هزاران نفر و چه‎بسا میلیون‏ها نفر کند که در جهالت یا گمراهی قدم برمی‏دارند؛ رابعاً افراد از جامعه تأثیر می‏پذیرند و بر آن تأثیر می‏گذارند؛ یعنی میان فرد و جامعه یک تأثیرگذاری متقابل وجود دارد. لذا چنین فردی بستر زندگی خود را به حال خود رها کرده و