جامعهسازی سبب ایجاد حق برای نسلهای آینده نیز میگردد. بنابراین از نگاه قرآن ما نهتنها در برابر نسل امروز جامعه مسئولیت داریم، بلکه نسبت به افراد نسلهای بعدی نیز باید پاسخگو بود و کوتاهی امروز، حق مطالبه برای نسلهای آینده را نیز حفظ میکند.
از نگاهی دیگر نیز میتوان گفت بر اساس سفارش قرآن به اینکه «هر چه برای خود میپسندی برای دیگران نیز بپسند».۱ ما همانگونه که دوست داریم گذشتگان فضای فرهنگی، اجتماعی و سیاسی مطلوبی را برای ما ساخته باشند، آیندگان نیز همین را دوست دارند؛ لذا همانگونه که ما خواستار انجام آن مسئولیتهای اجتماعی هستیم که در گذشته میبایست انجام میشد، آیندگان نیز خواستارند که ما اکنون مسئولیتهای اجتماعی خود را در برابر آنان انجام دهیم. بنابراین ما نسبت به آیندگان نیز مسئولیت داریم.
از دیگر سو هر انسانی نسبت به نسلهای گذشته خود مسئولیت دارد تا زحمات آنان را پاس بدارد و کسانی را که از پیش، منشأ خدماتی به او هستند، قدردانی کند. خداوند نسلهای بعد از مهاجر و انصار را این گونه تمجید میکند: (وَالَّذینَ جاؤوا مِنْ بَعْدِهِمْ یَقُولُونَ رَبَّنَا اغْفِرْ لَنا وَلِإِخْوانِنَا الَّذینَ سَبَقُونا بِالْإیمان؛۲ و کسانی که پس از آنان آمدهاند میگویند: پروردگارا! ما و برادران ما را که در ایمان از ما پیشی گرفتهاند بیامرز). این تمجید اشارهای است به لزوم قدرشناسی از کسانی که مسیر هدایت و ایمان را هموار کردند و میفهماند که باید نسبت به نسلهای خدوم گذشته، قدرشناس بود.
پس به شکل خلاصه هر انسانی همزمان که نسبت به جامعه کنونی خود و افراد آن مسئولیت دارد، نسبت به گذشتگان و آیندگان نیز مسئولیت اجتماعی دارد.
۱۲. لزوم یکپارچهنگری در مسئولیتهای اجتماعی
از نگاه قرآن مسئولیتهای اجتماعی، بستهای به همه تنیده هستند که باید به شکل همزمان و در کنار هم پیگیری شوند تا هر یک نقش و تأثیر مورد نظر را به جای گذارند؛ مثلاً امر به معروف بدون حمایت از اقشار ضعیف و آسیب دیده (انفاق) و کمک به ازدواج بیهمسران
