میکند و در آیات مختلفی آن را در خدمت اهداف بلند خود به کار میگیرد. گویی قرآن میپذیرد که آدمی دارای غریزهٔ فایدهگرایی و لذتطلبی است؛ لذا از این خوی غریزی آدمی استفاده میکند. تعابیر قرآنی «تجارت، اجر، اشتراء، بیع، ربح و... » برای حیات دنیوی و انجام اعمال صالح، شناسههایی برای این نگرش هستند.۱
خداوند در یکی از آیات قرآنی میفرماید: (إِنَّ الَّذِینَ یَتْلُونَ کِتَابَ اللَّهِ وَأَقَامُواْ الصَّلَوةَ وَأَنفَقُواْ مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ سِرًّا وَعَلَانِیةً یرْجُونَ تجِارَةً لَّن تَبُورَ * لِیُوَفِّیهُمْ أُجُورَهُمْ؛۲ در حقیقت، کسانی که کتاب خدا را میخوانند و نماز برپا میدارند و از آنچه بدیشان روزی دادهایم، نهان و آشکارا انفاق میکنند، امید به تجارتی بستهاند که هرگز زوال نمیپذیرد تا [خداوند] پاداششان را تمام بدیشان عطا کند).
در این آیه خداوند انگیزه کسانی را که نهانی و آشکارا انفاق میکنند، امید به تجارتی کسادناپذیر معرفی میکند که پاداشی تمام نصیب آنان میکند. طبیعی است که هر کس در تجارت به انگیزهٔ کسب منفعت دست به داد و ستد میزند. بنابراین انفاق به دیگران میتواند با انگیزهای کاملاً خودگرایانه انجام شود. البته روشن است که این خودگروی، مستلزم باور به معاد و جهانی دیگر است و میتوان آن را خودگروی دوراندیشانه قلمداد نمود.
همچنین در قرآن کریم میخوانیم: (إِنَّ اللَّهَ اشْترَی مِنَ الْمُؤْمِنِینَ أَنفُسَهُمْ وَأَمْوَالهُم بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ یقَتِلُونَ فی سَبِیلِ اللَّهِ فَیَقْتُلُونَ وَیَقْتَلُونَ وَعْدًا عَلَیهِ حَقًّا فی التَّوْرَئةِ وَالْانجِیلِ وَالْقُرْءَانِ وَمَنْ أَوْفی بِعَهْدِهِ مِنَ اللَّهِ فَاسْتَبْشِرُواْ بِبَیعِکُمُ الَّذِی بَایَعْتُم بِهِ وَذَٰلِكَ هُوَالْفَوْزُ الْعَظِیم؛۳ خداوند از مؤمنان، جانها و اموالشان را خریداری کرده، که (در برابرش) بهشت برای آنان باشد؛ (به این گونه که:) در راه خدا پیکار میکنند، میکشند و کشته میشوند؛ این وعده حقّی است بر او، که در تورات و انجیل و قرآن ذکر فرموده؛ و چه کسی از خدا به عهدش وفادارتر است؟! اکنون بشارت باد بر شما، به داد و ستدی که با خدا کردهاید؛ و این است آن کامیابی بزرگ!).