37
مدل مسئولیت پذیری اجتماعی قرآن

به نظر می‏رسد ریشه این اصطلاح (در قلمرو انسانی آن) به این امر باز می‏گردد که افراد در حیات اجتماعی خود و در تعامل با دیگر انسان‏ها یا در ارتباط با جامعه (که هویتی مستقل دارد) باید به گونه‏ای صحیح، مسئولانه و پاسخ‏گو رفتار کنند و آزاد نیستند که هر گونه می‏خواهند عمل کنند.

در نگاه اسلامی این اصطلاح (با توجه به فرهنگ قرآنی و دینی) بیشتر گرایش جامعه‏سازانه دارد و در فرهنگ غربی عمدتاً دارای گرایشی اخلاقی و قانون‏مدارانه است؛ اما به هر حال برای شناخت بهتر مفهوم این اصطلاح لازم است مفهوم اجزا آن را بررسی کنیم و سپس به تعریف جامع برسیم.

۱. مسئولیت

«مسئولیت» در اصل، واژه‏ای تازی از ریشهٔ «سؤال» (به معنای «پرسیدن») است. بنابراین مسئول کسی است که از او درباره امری پرسش و بازخواست می‏شود.

واژه مسئولیت دو کاربرد دارد: گاه به معنای مصدری مورد توجه است و گاه به معنای حاصل مصدری.

الف - معنای مصدری

مسئولیت در معنای مصدری معادل مسئول بودن، مسئولیت‏داشتن، پاسخ‏گویی (سرپرستی)، مسئولیت‏پذیری و تعهد است.۱ در این کاربرد مسئولیت یعنی در معرض پرسش و بازخواست بودن است و وقتی این مفهوم صدق می‏کند که تکلیف و وظیفه‏ای متوجه شخص باشد و لذا «سائل» حق دارد آن شخص را مورد خواست (انتظار و مطالبه انجام وظیفه) و بازخواست (مؤاخذه نسبت به کوتاهی در انجام وظیفه) قرار دهد.۲

در این معنا می‏توان از دو نوع مسئولیت بسیار کلی سخن گفت: مسئولیت پیشینی و مسئولیت پسینی. مراد از مسئولیت پیشینی یعنی مسئولیت داشتن نسبت به آینده. این نوع

1.. نظیر: «مسئولیت انسانی اقتضا می‏کند در برابر ظلم به بی‏گناه ساکت نباشیم» یا «مقلد، مسئولیت‏ اعمال خود را به گردن کسی می‏اندازد که از او تقلید می‏کند» یا «مسئولیت بچه‏ها با من است».

2.. ر.ک: مصباح، فلسفه اخلاق، ص۱۲۱ ـ ۱۲۲.


مدل مسئولیت پذیری اجتماعی قرآن
36

۲. می‏توان مسئولیت‏پذیری اجتماعی را در روابط بین فردی به معنای گرایش افراد به در نظر گرفتن دیگران در کنار خودشان دانست؛۱

۳. برخی متفکران مسئولیت و تعهد اجتماعی را به نوعی، مترادف با اخلاق شهروندی می‏دانند؛۲

۴. درجه‏ای از درونی شدن ارزش‏ها و اهداف و نوعی وفاداری به جامعه؛۳

۵. مسئولیت اجتماعی یک مجموعه از مهارت‏های اجتماعی است که طی فرایند یادگیری آموخته شده و شخص در چارچوب هنجارهای اجتماعی (عرف) و قوانین و مقررات، دست به انتخابی می‏زند که موجب ایجاد روابط انسانی مثبت، افزایش تعاملات، موفقیت و رضایت خاطر می‏شود؛۴

۶. مسئولیت‏پذیری اجتماعی، یک نوع احساس تعهد و التزام درونی در قبال جامعه و دیگران است که توام با الزام اخلاقی در فرد و در جهت تعالی و رشد جامعه رخ می‏دهد؛۵

۷. مسئولیت‏پذیری اجتماعی بیانگر احساس و عملی است که افراد در چارچوب موقعیت و نقش‏های خود به طور آگاهانه و آزادانه نسبت به امور گوناگون اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و غیره از خود بروز می‏دهند؛۶

۸. در هر جامعه‏ای نقش‏هایی برای افراد وجود دارد که هنجارها و ارزش‏های جامعه آن را تعریف کرده است. میزان رعایت و پایبندی افراد نسبت به این نقش‏ها را می‏توان مسئولیت اجتماعی نامید.۷

1.. کرمر و ون لانگ، ۲۰۰۱ م، به نقل از: همان، ص۱۸۱.

2.. ر.ک: همان.

3.. نوروزی، ۱۳۸۷ش، به نقل از همان: ۱۸۴.

4.. ایمان و جلائیان بخشنده، «بررسی و تبیین رابطه بین مسئولیت اجتماعی و سرمایه اجتماعی در بین جوانان شهر شیراز»، ص۲۰.

5.. سبحانی‏نژاد و آب‏نیکی، «بررسی میزان توجه به مؤلفه‏های مسئولیت‏پذیری اجتماعی در محتوای برنامه درسی دوره متوسطه نظری ایران در سال ۱۳۹۰ ـ ۱۳۸۹» ص۶۳.

6.. طالبی و خوشبین، «مسئولیت‏پذیری اجتماعی جوانان»، ص۲۰۸.

7.. مرادی و همکاران، «بررسی رابطه بین استفاده از رسانه های جمعی و مسئولیت‎پذیری جوانان»، ص۹۸.

  • نام منبع :
    مدل مسئولیت پذیری اجتماعی قرآن
    موضوع :
    موضوع
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    19/08/1400
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 2073
صفحه از 394
پرینت  ارسال به