در ضمن یک پایان‏نامه، راه‏های تقویت مسئولیت‏پذیری اجتماعی از نگاه وحیانی، در سه حوزه شناختی (نگرش)، انگیزشی و رفتاری مورد بررسی و پژوهش قرار گیرد؛

ضمن یک پایان‏نامه، موانع مسئولیت‏پذیری اجتماعی از منظر قرآن کریم در دو حوزه: ۱. درونی، شامل سه بخش: الف) خُلقی (همچون ترس، عافیت‏طلبی، بخل، دنیاطلبی، سوءظن به خداوند، خودخواهی و خودکم‏بینی)، ب) اعتقادی (همچون باور به عدم مشیت الهی، جبرگرایی، کفر و باور به جدایی دین از سیاست) و ج) رفتاری (انزوای اجتماعی، ریا، فرافکنی، همرنگی با جماعت و تبذیر) و ۲. بیرونی (نظیر: تبلیغات مسموم، القائات شیطانی و سرزنش مسئولیت‏گریزان) بررسی و پژوهش شود؛

ضمن یک پژوهش قرآن‏محور، کارکردهای اجتماعی مسئولیت‏پذیری اجتماعی (همچون کاهش شکاف طبقاتی، افزایش رفاه، کاهش پیامدهای فقر، پیروزی در عرصه‏های رویارویی، پیشگیری از سقوط جامعه، عزت و سربلندی جامعه، خنثا شدن توطئه‏های دشمنان، محک خوردن افراد، جلب نصرت و محبت الهی) و نیز کارکردهای فردی آن (همچون نجات، تعالی شخصیتی، رهایی از خسران، حیات پاکیزه، افزایش روزی، کنترل غرایز) دقیق‏تر بررسی شوند؛

ضمن یک پایان‏نامه، الزامات مسئولیت‏پذیری اجتماعی از نگاه قرآن در دو حوزه شخصی (همچون ایمان، خود را جای دیگران دیدن، صبر، خودباوری، سرعت و سبقت، آگاهی از زمان، شهامت، عقلانیت، توکل، سخاوت، آینده‏نگری) و حکومتی (همچون حمایت از مسئولیت‏پذیران، تکریم و تشویق، مدیریت امکانات انسانی، تشکیل مراکز تحقیقاتی و تبلیغی) پژوهش شود؛

درباره «مسئولیت‏پذیری سیاسی» که شاخه‏ای از مسئولیت‏پذیری اجتماعی است پژوهش مستقلی انجام گیرد و ابعاد مختلف این موضوع دقیق‏تر کنکاش گردد؛

ازآنجاکه مسئولیت‏های مبارزاتی در شمار دشوارترین مسئولیت‏های اجتماعی هستند و قرآن نیز به آن اذعان کرده است^۱ از طرفی نیز عافیت‏طلبی‏ها مانعی جدی بر سر راه اقدام به

کریم انتظار دارد افراد در چنین شرایطی رویکرد حمایتی و مسئولانه به خود بگیرند و نه اینکه بی‏اعتنا باشند یا تنها به انتقاد کردن و انداختن مسئولیت به دوش دیگران بپردازند و یا از همه بدتر در چنین شرایطی به منفعت‏طلبی و سوءاستفاده از شرایط دشوار مردم بپردازند. البته از نگاه وحیانی، قربانی نیز دست‏کم وظیفه درخواست گشایش از درگاه الهی و گاه استمداد کمک از دیگران را دارد و انفعالش ناپسند است.

مسئولیت‏پذیری اجتماعی قرآنی می‏تواند ابرازی موفق برای نشان دادن ظرفیت‏های بالای تمدن اسلامی باشد؛ لذا می‏توان با آن به مبارزه با تمدن‏های مادی و الحادی رفت. به دیگر بیان اهتمام ویژه قرآن به مسئولیت‏پذیری اجتماعی نقطه برجسته‏ای از فرهنگ و تمدن اسلامی را نشان می‏دهد که ضعف تمدن‏های مادیِ خالی از این ظرفیت را عیان می‏سازد. در موج اول همه‏گیری ویروس کرونا در سال ۲۰۱۹ میلادی، تفاوت رفتار جامعه اسلامی ایران با بحران موجود در جوامع غربی، نشان داد چگونه ظرفیت‏های دیگرخواهانه فرهنگ اسلامی در مدیریت بحران‏ها کارآمد است. در واقع بهار مسئولیت‏پذیری اجتماعی، بحران‏ها و چالش‏های عمومی و فراگیر است؛ لذا در این شرایط دشوار است که اهمیت و نتایج مساق هویدا می‏شود و در مقابل، در همین شرایط، فرهنگ فردگرایی و مادی‏نگر ناتوانی و ناکارآمدی خود را نشان خواهد داد. به دیگر سخن فرهنگ‏های مبتنی بر فردگرایی، هم در مدیریت و کنترل بحران‏های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و حتی طبیعی و هم در حل آسیب‏های اجتماعی ناتوان خواهند بود؛ چراکه تنها در سایه مسئولیت‏پذیری اجتماعی درونی‏شده و راسخ می‏توان از پس این چالش‏ها برآمد.

به لحاظ روشی نیز، این تحقیق نشان داد روش «مدل‏پردازی قرآنی» می‏تواند الگویی قابل تکرار برای استنباط نظریه‏های قرآنی تلقی گردد؛ گرچه تنقیح و تحکیم بیشتر آن نیازمند پژوهشی مستقل است.

ب - پیشنهادهای علمی و پژوهشی

پیشنهاد می‏شود ضمن یک رساله ویژگی‏های مسئولیت‏پذیری اجتماعی فردی در نگاه اندیشمندان غیرمسلمان بررسی، و با دیدگاه اسلامی مقایسه شود؛