می‏فرماید: «و در راه خدا، با کسانی که با شما می‏جنگند، بجنگید».^۱ لذا کسانی که با شما جنگی ندارند (همچون گروه‏های مذکور) نباید مورد تهاجم واقع شوند؛ زیرا آنها به مقاتله برنخواسته‏اند و بنابراین مصونیت دارند.^۲

ج - پرهیز از تعدی

سومین امری که از نگاه وحیانی باید در دفاع مورد نظر باشد پرهیز از تعدی و ظلم است. در آیه مورد بررسی، خداوند می‏فرماید: (وَقاتِلُوا فی‏ سَبیلِ اللَّهِ الَّذینَ یقاتِلُونَکُمْ وَلا تَعْتَدُوا إِنَّ اللَّهَ لا یُحِبُّ الْمُعْتَدینَ؛^۳ و در راه خدا، با کسانی که با شما می‏جنگند، بجنگید، و[لی‏] از اندازه درنگذرید، زیرا خداوند تجاوزکاران را دوست نمی‏دارد).

افزون بر دلالت لزوم انگیزه الهی بر عدم ظلم و تعدی، خداوند به سبب اهمیت این دستور به شکل صریح و مؤکد آن را بیان می‏کند و از هر نوع تجاوز از حدی که عقل، وجدان و شریعت تعیین می‏کند، پرهیز می‏دهد.

کشتن بی‏گناهان، قتل مجروحان، کشتن اسیران، سوزاندن مراتع و جنگل‏ها، مسموم کردن آب، نابود کردن محیط زیست، سپر ساختن انسان‏های بی‏گناه، فحاشی به دشمن، استفاده از سلاح کشتارجمعی، حمله به کسانی که اعلان بی‏طرفی کرده‏اند و مواردی از این دست مصادیق تعدّی است.

د - پذیرش پیشنهاد صلح

یکی از دستورها اخلاقی قرآن به اهل ایمان آن است که اگر دشمنان آنان دست از جنگ کشیدند و پیشنهاد صلح دادند، مسلمانان از آن استقبال کنند و جنگ را خاتمه دهند و مبارزه را به صلح مبدل سازند.

در سوره نساء می‏خوانیم: (فَإِنِ اعْتَزَلُوکُمْ فَلَمْ یُقاتِلُوکُمْ وَأَلْقَوْا إِلَیکُمُ السَّلَمَ فَما جَعَلَ اللَّهُ لَکُمْ

یقاتِلُونَکُمْ؛^۱ و در راه خدا، با کسانی که با شما می‏جنگند، بجنگید).

بر اساس قید «فِی سَبِیلِ اللهِ» در این آیه، نخستین ضابطه در دفاع این است که افراد باید با غرض الهی درست وارد میدان شوند. یعنی هدف از مبارزه با مهاجمان به سرزمین‏های اسلامی گسترش قوانین الهی، بسط توحید، دفاع از حق و ریشه‏کن ساختن ظلم و فساد باشد.^۲

به دیگر بیان حتی دفاع از جان، مال و وطن باید با انگیزه الهی باشد یعنی چون خداوند به این امر راضی و خرسند است و سبب پیشبرد اهداف الهی می‏گردد به آن اقدام گردد.

خداوند در قرآن کریم دفاع اهل ایمان در برابر دشمنان خود را یاری خود قلمداد می‏کند و می‏فرماید: «و اگر خدا بعضی از مردم را با بعض دیگر دفع نمی‏کرد، صومعه‏ها و کلیساها و کنیسه‏ها و مساجدی که نام خدا در آنها بسیار برده می‏شود، سخت ویران می‏شد، و قطعاً خدا به کسی که او را یاری می‏کند، یاری می‏دهد».^۳

تعبیر (وَلَیَنْصُرَنَّ اللَّهُ مَنْ یَنْصُرُه)^۴ افزون بر بشارت به مسئولیت‏پذیران عرصه دفاع و اعطای مدال یاری‏گران الهی، نوعی تبیین ماهیت عمل مسئولانه مبارزان نیز هست و در دل خود این پیام را دارد که مبارزه دفاعی از سرزمین‏های اسلامی را باید یاری الهی و دین او دانست.

اثر چنین انگیزه‏ای آن است که افراد در همه عملکردهای خود خداوند را در نظر می‏گیرند و در برخورد با اسیران، غیرنظامیان، مزارع و مراتع، آب، نحوه جنگ با دشمن و... از آنچه مورد رضایت الهی نیست خودداری می‏کنند؛ بنابراین آب آشامیدنی سرزمین دشمن را مسموم نمی‏سازند، مزارع و مراتع آنان را به آتش نمی‏کشند، بی‏گناهان را نمی‏کشند و....

ب - عدم تعرض به غیرنظامیان

دومین امری که قرآن تأکید دارد باید در دفاع رعایت شود، عدم تعرض به بی‏گناهان، بی‏خبران، زنانی که نمی‏جنگند، کودکان، پیران، بیماران و امان‏خواهان است؛ چراکه خداوند